Bảo vệ mẫu thiết kế xây dựng tại Việt Nam để không bị đánh cắp chất xám

Trong ngành xây dựng, mẫu thiết kế không chỉ là bản vẽ kỹ thuật mà còn là tài sản trí tuệ giá trị, nơi hội tụ sáng tạo, công sức, chất xám của cả một đội ngũ kiến trúc sư, kỹ sư. Tuy nhiên, rất nhiều doanh nghiệp xây dựng tại Việt Nam vẫn chưa thực sự quan tâm đến việc đăng ký bảo hộ quyền tác giả cho các mẫu thiết kế của mình. Hệ quả là khi xảy ra tranh chấp, doanh nghiệp thường rơi vào thế bị động, khó bảo vệ quyền lợi một cách hợp pháp. Vậy bản quyền mẫu thiết kế xây dựng là gì? Cách thức bảo vệ ra sao? Làm thế nào để xử lý khi có bên sử dụng trái phép mẫu thiết kế của mình? Đây chính là những vấn đề mà chúng tôi sẽ chia sẻ trong bài viết hôm nay, với mục tiêu giúp doanh nghiệp ngành xây dựng có chiến lược pháp lý chủ động và bài bản hơn trong việc bảo vệ tài sản trí tuệ của mình.

Quyền tác giả với mẫu thiết kế xây dựng được quy định thế nào trong pháp luật Việt Nam?

Quyền tác giả đối với mẫu thiết kế kiến trúc, xây dựng là một phần của quyền sở hữu trí tuệ, được quy định trong Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành. Cụ thể, mẫu thiết kế kiến trúc được coi là tác phẩm mỹ thuật ứng dụng hoặc tác phẩm kiến trúc và do đó được bảo hộ quyền tác giả kể từ thời điểm được tạo ra dưới hình thức vật chất nhất định (bản vẽ, mô hình 3D, bản phối cảnh, file kỹ thuật số…).

Không cần đăng ký thì vẫn được bảo hộ? Đúng, nhưng chỉ trên lý thuyết. Trên thực tế, khi xảy ra tranh chấp, doanh nghiệp buộc phải chứng minh mình là chủ sở hữu hợp pháp của mẫu thiết kế đó. Đây là lúc việc đăng ký quyền tác giả phát huy tác dụng mạnh mẽ nhất, vừa tạo ra bằng chứng pháp lý chắc chắn, vừa là cơ sở để khởi kiện và yêu cầu bồi thường khi bị xâm phạm quyền.

Những rủi ro thường gặp nếu không đăng ký bản quyền mẫu thiết kế

Rất nhiều công ty xây dựng đã rơi vào tình huống “dở khóc dở cười” khi sản phẩm sáng tạo của mình bị sao chép, sử dụng trái phép mà không thể làm gì được. Dưới đây là một số rủi ro thường gặp:

• Bị đối tác hoặc bên thứ ba sử dụng lại bản thiết kế cho dự án khác mà không xin phép

• Bị đối thủ cạnh tranh sử dụng ý tưởng thiết kế, chỉnh sửa nhẹ và tuyên bố là của họ

• Gặp khó khăn khi chứng minh quyền sở hữu khi xảy ra tranh chấp hợp đồng thiết kế

Trong những tình huống này, nếu doanh nghiệp không có giấy chứng nhận đăng ký quyền tác giả, khả năng đòi lại quyền lợi gần như bằng 0. Ngược lại, khi đã đăng ký, doanh nghiệp có thể yêu cầu cơ quan nhà nước xử phạt hành chính, yêu cầu bên vi phạm chấm dứt hành vi và bồi thường thiệt hại.

Các bước doanh nghiệp xây dựng cần thực hiện để bảo vệ bản quyền mẫu thiết kế

Muốn bảo vệ được bản quyền mẫu thiết kế một cách hiệu quả, doanh nghiệp cần thực hiện đồng thời các biện pháp pháp lý lẫn nội bộ:

Làm rõ quyền sở hữu ngay từ đầu

Ngay từ khi ký hợp đồng với kiến trúc sư, đối tác thiết kế hay nhân sự nội bộ, cần quy định rõ quyền sở hữu tài sản trí tuệ thuộc về công ty. Trong hợp đồng cần ghi rõ: “Toàn bộ mẫu thiết kế, ý tưởng, bản vẽ, phối cảnh… được tạo ra trong quá trình thực hiện công việc là tài sản thuộc quyền sở hữu của công ty.”

Đây là bước đầu tiên nhưng cực kỳ quan trọng để tránh tranh chấp về sau, nhất là trong các dự án lớn có sự tham gia của nhiều bên.

Tiến hành đăng ký quyền tác giả cho mẫu thiết kế

Việc đăng ký quyền tác giả cho mẫu thiết kế kiến trúc hiện nay được thực hiện tại Cục Bản quyền tác giả – Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Hồ sơ đăng ký bao gồm:

• Tờ khai đăng ký quyền tác giả

• Mẫu thiết kế (bản in màu, bản mềm)

• Giấy cam kết quyền sở hữu

• Giấy ủy quyền (nếu nộp qua đơn vị dịch vụ)

Thời gian cấp Giấy chứng nhận thường khoảng 15 ngày làm việc kể từ khi hồ sơ hợp lệ. Sau khi có giấy chứng nhận, doanh nghiệp có thể yên tâm rằng mình có “lá chắn pháp lý” trước mọi hành vi sao chép trái phép.

Thời gian cấp Giấy chứng nhận thường khoảng 15 ngày làm việc kể từ khi hồ sơ hợp lệ

Thiết lập cơ chế giám sát và bảo vệ nội dung thiết kế

Ngoài việc đăng ký bản quyền, doanh nghiệp cũng nên có cơ chế kiểm soát nội dung mẫu thiết kế như: đóng dấu bảo mật trên tài liệu, quản lý file thiết kế qua hệ thống nội bộ an toàn, giới hạn người truy cập, lập nhật ký chỉnh sửa…

Đồng thời, thường xuyên rà soát thị trường để phát hiện sớm các dấu hiệu bị sao chép thiết kế là điều không thể thiếu nếu doanh nghiệp muốn bảo vệ tài sản của mình một cách chủ động.

Làm gì khi mẫu thiết kế bị sao chép, sử dụng trái phép? 

Khi phát hiện mẫu thiết kế bị sử dụng trái phép, doanh nghiệp có thể xử lý theo 3 hướng:

1. Gửi văn bản yêu cầu chấm dứt vi phạm

Đây là bước đầu tiên, vừa thể hiện thiện chí, vừa tạo tiền đề pháp lý cho các bước tiếp theo. Văn bản cần thể hiện rõ mẫu thiết kế thuộc quyền sở hữu của doanh nghiệp, yêu cầu bên vi phạm dừng hành vi sử dụng trái phép và đưa ra thời hạn phản hồi.

2. Yêu cầu xử lý hành chính

Nếu bên vi phạm không hợp tác, doanh nghiệp có thể nộp đơn yêu cầu Thanh tra Bộ Văn hóa – Thể thao – Du lịch hoặc Sở Văn hóa tại địa phương xử phạt hành chính theo quy định tại Nghị định 131/2013/NĐ-CP. Mức phạt có thể lên đến 250 triệu đồng và buộc tháo gỡ, chấm dứt hành vi xâm phạm.

3. Khởi kiện ra tòa án yêu cầu bồi thường

Đây là giải pháp cuối cùng nhưng thường mang lại hiệu quả cao nếu doanh nghiệp có đầy đủ bằng chứng pháp lý. Khi khởi kiện, doanh nghiệp có thể yêu cầu:

• Buộc chấm dứt hành vi xâm phạm

• Yêu cầu bồi thường thiệt hại (bao gồm cả lợi nhuận bị mất, uy tín bị ảnh hưởng)

• Buộc xin lỗi, cải chính công khai

Với sự hỗ trợ của luật sư và bằng chứng hợp lệ, khả năng thắng kiện trong những vụ việc như vậy là rất cao – nếu doanh nghiệp đã đăng ký quyền tác giả ngay từ đầu.

Nếu doanh nghiệp đã đăng ký quyền tác giả ngay từ đầu thì khả năng thắng kiện trong những vụ việc như vậy là rất cao

Trong lĩnh vực xây dựng, mẫu thiết kế không chỉ là sản phẩm mà còn là giá trị cốt lõi, là tài sản trí tuệ cần được bảo vệ như bảo vệ thương hiệu hay uy tín doanh nghiệp. Việc chủ động đăng ký bản quyền, xây dựng cơ chế kiểm soát và xử lý vi phạm kịp thời không chỉ giúp tránh rủi ro pháp lý mà còn là cách để củng cố vị thế trên thị trường.

Nếu doanh nghiệp bạn đang gặp khó khăn trong việc đăng ký quyền tác giả hoặc xử lý hành vi sao chép trái phép mẫu thiết kế, đừng ngần ngại liên hệ với DEDICA – chúng tôi có đội ngũ luật sư giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ và pháp lý xây dựng, sẵn sàng đồng hành để bảo vệ mọi sáng tạo của bạn.

Liên hệ với DEDICA Law Firm để được tư vấn pháp lý chuyên sâu!

📞 Hotline: (+84) 39 969 0012 (Hỗ trợ qua WhatsApp, WeChat và Zalo)

🏢 Trụ sở chính: 144 đường Võ Văn Tần, phường Võ Thị Sáu, Quận 3, TP. Hồ Chí Minh

🕒 Giờ làm việc: Thứ Hai – Thứ Sáu (8:30 – 18:00)

Liên hệ ngay để nhận tư vấn miễn phí lần đầu từ đội ngũ luật sư chuyên nghiệp của chúng tôi!