Điều kiện yêu cầu tòa án thay đổi người trực tiếp nuôi con sau ly hôn tại Việt Nam

Khi vợ chồng ly hôn, quyền trực tiếp nuôi con (hay nói cách khác là người trực tiếp nuôi con) được tòa án xác định dựa trên năng lực, điều kiện của mỗi bên và vì lợi ích tốt nhất của con. Tuy nhiên, trong thực tế có nhiều trường hợp sau ly hôn, hoàn cảnh thay đổi — người đang nuôi con không còn đủ điều kiện — dẫn đến việc muốn yêu cầu tòa án thay đổi người trực tiếp nuôi con. Vậy pháp luật Việt Nam hiện hành quy định như thế nào về điều kiện để tòa án chấp nhận yêu cầu này?

1. Căn cứ pháp lý & chủ thể có quyền yêu cầu thay đổi người trực tiếp nuôi con

1.1 Cơ sở pháp lý

• Theo Điều 84 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, việc thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn được xem xét trong hai trường hợp:
    a) cha, mẹ thỏa thuận lại về việc thay đổi người trực tiếp nuôi con, nếu phù hợp với lợi ích của con;
    b) người đang trực tiếp nuôi con không còn đủ điều kiện để trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con.
    Ngoài ra, pháp luật cũng quy định cần lấy ý kiến nguyện vọng của con nếu con từ đủ 07 tuổi trở lên.

• Về chủ thể có quyền yêu cầu, khoản 1 và khoản 5 Điều 84 cho phép không chỉ cha, mẹ mà còn cá nhân, tổ chức như người thân thích, cơ quan quản lý nhà nước về gia đình, cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em, Hội Liên hiệp Phụ nữ, nếu có căn cứ theo điểm b nói trên.

• Khi có tranh chấp (không thỏa thuận được), việc thay đổi người trực tiếp nuôi con là một tranh chấp dân sự và thuộc thẩm quyền xét xử của tòa án theo Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015.

• Nếu có yếu tố nước ngoài (ví dụ cha mẹ sống ở nước ngoài), tòa án nơi con sinh sống tại Việt Nam vẫn có thể thụ lý tranh chấp này, áp dụng điều 469 BLTTDS.

1.2 Ai được yêu cầu?

Người có quyền nộp đơn yêu cầu thay đổi người trực tiếp nuôi con bao gồm:

• Cha hoặc mẹ không được giao quyền nuôi con trong bản án ly hôn;

• Người thân thích (ông bà, bác, chú, cô, dì, anh chị ruột) nếu có căn cứ về việc người nuôi con không đủ điều kiện;

• Cơ quan quản lý nhà nước về gia đình, cơ quan nhà nước về trẻ em, Hội Liên hiệp Phụ nữ, khi có lợi ích hợp pháp và căn cứ theo điểm b khoản 2 Điều 84.

2. Các điều kiện để tòa án chấp nhận thay đổi người trực tiếp nuôi con

Để tòa án chấp nhận việc thay đổi người trực tiếp nuôi con sau ly hôn, người yêu cầu phải đáp ứng, chứng minh được các điều kiện sau:

2.1 Có căn cứ hợp pháp — ít nhất một trong các trường hợp được luật quy định

• Thỏa thuận giữa cha, mẹ: nếu cả hai bên đồng ý thay đổi người nuôi con và thỏa thuận đó đảm bảo “phù hợp với lợi ích của con”, tòa án có thể công nhận việc thay đổi.

• Người đang trực tiếp nuôi con không còn đủ điều kiện: đây là căn cứ quan trọng và thường được sử dụng trong thực tiễn. “Không còn đủ điều kiện” được hiểu là không còn khả năng trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con.

Lưu ý: pháp luật hiện vẫn chưa hướng dẫn chi tiết từng trường hợp “không còn đủ điều kiện” là những trường hợp cụ thể nào. Trong thực tiễn, các toà án và học giả thường căn cứ vào các yếu tố như: thu nhập, ổn định nơi cư trú, thời gian chăm sóc con, điều kiện nhà ở, sức khỏe, việc làm, khả năng giáo dục con, hoàn cảnh thay đổi đột ngột…

2.2 Xem xét ý kiến của con (từ đủ 07 tuổi trở lên)

Khi đứa trẻ từ đủ bảy tuổi trở lên, tòa án bắt buộc xem xét ý kiến, nguyện vọng của con về việc muốn ở với cha hay mẹ, hoặc những điều kiện sống phù hợp khác. Quy định này nhằm bảo đảm tôn trọng quyền của con và không quyết định thay đổi người nuôi con đi ngược với nguyện vọng của trẻ nếu không có lý do thuyết phục.

2.3 Lợi ích cao nhất của con

Quyết định của tòa án phải hướng đến mục tiêu bảo đảm lợi ích tốt nhất cho con, bao gồm:

• Môi trường giáo dục, học tập ổn định (không thường xuyên thay đổi nơi cư trú hoặc trường học);

• Khả năng chăm sóc, nuôi dưỡng về vật chất và tinh thần của người nuôi;

• Tình cảm, mối quan hệ giữa con với cha, mẹ, người thân và khả năng duy trì mối quan hệ đó;

• Sức khỏe, an toàn, điều kiện sống, điều kiện y tế, tình trạng gia đình, sự ổn định của cuộc sống của người đề nghị nuôi con.

Tòa án sẽ đánh giá toàn diện các bằng chứng, tình tiết thực tế để đảm bảo quyền lợi tốt nhất cho con khi quyết định thay đổi người trực tiếp nuôi con.

2.4 Trường hợp cả cha và mẹ đều không đủ điều kiện

Nếu trong trường hợp cả cha và mẹ đều không còn đủ điều kiện trực tiếp nuôi con, tòa án có thể giao con cho người giám hộ theo quy định của Bộ luật Dân sự.

3. Một số minh chứng thực tế

Việc thay đổi người trực tiếp nuôi con không chỉ là lý thuyết – trong thực tế, các toà án đã từng chấp nhận những yêu cầu như vậy khi các điều kiện được chứng minh rõ ràng. Dưới đây là một số ví dụ:

• Bản án 19/2024/HNGĐ-ST (Tân Phú, Đồng Nai, 2024): Tòa án chấp nhận yêu cầu thay đổi người trực tiếp nuôi con từ cha sang mẹ, giao cháu cho mẹ trực tiếp trông nom, nuôi dưỡng, giáo dục.

• Bản án 2618/2021/HNGĐ-ST (TP Thủ Đức, HCM): Tòa án từ chối yêu cầu của cha vì không có căn cứ chứng minh người mẹ không còn đủ điều kiện chăm con hiện tại.

• Bản án 07/2022/HNGĐ-ST (Cần Thơ, 2022): Tòa án tiến hành xét xử tranh chấp thay đổi người trực tiếp nuôi con sau ly hôn, tuy nhiên chi tiết quyết định và căn cứ đã được xem xét kỹ.

• Quyết định 247/2023/QĐST-HNGĐ (Hà Nội, 2023): Trong trường hợp một bên sống ở nước ngoài, tòa án Hà Nội vẫn thụ lý và đã xử lý yêu cầu thay đổi người nuôi con khi các điều kiện được chứng minh.

Những án lệ này giúp minh họa rằng tòa án xét rất kỹ chứng cứ về điều kiện chăm sóc con trước khi ra quyết định thay đổi người nuôi con.

4. Những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn

• Pháp luật chưa quy định chi tiết cụ thể các tình huống nào được coi là “không còn đủ điều kiện nuôi con”, dẫn đến việc áp dụng ở các tòa án có thể khác nhau.

• Trong nhiều vụ việc, người yêu cầu gặp khó khăn khi thu thập chứng cứ (ví dụ sao kê tài chính, nơi cư trú, điều kiện sinh hoạt, thời gian chăm con).

• Nếu bên nuôi con cố tình cản trở quyền thăm nom, chăm sóc của bên kia, pháp luật Việt Nam quy định có thể bị xử phạt hành chính từ 5 – 10 triệu đồng theo Nghị định 144/2021/NĐ-CP.

• Nếu con dưới 07 tuổi, ý kiến của con thường được xem là ít trọng hơn — nhưng tòa án vẫn phải đặt lợi ích con lên hàng đầu.

• Nếu bên nộp đơn sống ở nước ngoài, việc chứng minh điều kiện thực tế nuôi con (ở nước ngoài) có thể phức tạp hơn.

5. Kết luận

Việc yêu cầu tòa án thay đổi người trực tiếp nuôi con sau ly hôn là hoàn toàn có thể nếu bạn chứng minh được ít nhất một trong hai căn cứ hợp pháp (thỏa thuận mới hoặc người đang nuôi con không còn đủ điều kiện), đồng thời đảm bảo lợi ích nội tại của con và xem xét ý kiến của con nếu từ 07 tuổi trở lên.

Khi thực hiện:

• Chuẩn bị hồ sơ chứng cứ thật rõ ràng: giấy tờ cá nhân, giấy khai sinh con, bằng chứng về thu nhập/ nhà cửa/ điều kiện chăm con, biên bản xác minh nơi cư trú, chứng cứ về việc người kia không chăm sóc được con, v.v.

• Nếu có thể, nên thỏa thuận trước với người kia để giảm đối kháng và thời gian giải quyết.

• Trong đơn yêu cầu hoặc khởi kiện, nêu rõ lý do và căn cứ pháp lý, nhấn mạnh lợi ích tốt nhất cho con.

• Nếu con đủ 07 tuổi trở lên, nên có bản viết hoặc xác nhận nguyện vọng của con.

• Luôn tập trung vào yếu tố “lợi ích cao nhất của con” – đây là căn cứ pháp lý và thực tế mà tòa án luôn ưu tiên khi xét quyết định.

Liên hệ với DEDICA Law Firm để được tư vấn pháp lý chuyên sâu!

📞 Hotline: (+84) 39 969 0012 (Hỗ trợ qua WhatsApp, WeChat và Zalo)

🏢 Trụ sở chính: 144 đường Võ Văn Tần, phường Xuân Hòa, TP. Hồ Chí Minh (144 đường Võ Văn Tần, phường Võ Thị Sáu, Quận 3, TP. Hồ Chí Minh)

🕒 Giờ làm việc: Thứ Hai – Thứ Sáu (8:30 – 18:00)

Liên hệ ngay để nhận tư vấn miễn phí lần đầu từ đội ngũ luật sư chuyên nghiệp của chúng tôi!