Tranh chấp quyền sở hữu bản ghi âm và bản quyền âm nhạc tại Việt Nam

Nov 7

Trong bối cảnh ngành công nghiệp âm nhạc tại Việt Nam ngày càng phát triển mạnh, việc giải quyết tranh chấp quyền sở hữu bản ghi âm và bản quyền âm nhạc trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Bạn đã hiểu rõ ai là chủ sở hữu, những rủi ro pháp lý bạn có thể gặp phải, và cách thức bảo vệ quyền lợi ra sao? Hãy cùng khám phá để “chống đỡ” hiệu quả trong môi trường pháp lý tại Việt Nam.

1. Khái quát vấn đề tranh chấp tại Việt Nam

1.1 Khái niệm và các đối tượng quyền liên quan

Trước hết, cần làm rõ thuật ngữ: bên cạnh khái niệm quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc, tại Việt Nam còn có khái niệm quyền liên quan đối với bản ghi âm, ghi hình – tức là quyền của nhà sản xuất hoặc đơn vị định hình bản ghi âm.
Cụ thể, theo Luật Sở hữu trí tuệ, bản ghi âm là “bản định hình âm thanh của cuộc biểu diễn hoặc các âm thanh khác” và được bảo hộ khi đáp ứng điều kiện nhất định (ví dụ sản xuất lần đầu, có quốc tịch Việt Nam hoặc theo điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia).
Đối với tác phẩm âm nhạc, quyền tác giả phát sinh kể từ khi tác phẩm được sáng tạo và thể hiện dưới dạng vật chất – không phụ thuộc việc đăng ký hay đã công bố.

1.2 Những nguyên nhân phổ biến dẫn đến tranh chấp

Tại Việt Nam, thực tiễn cho thấy nhiều vụ tranh chấp xuất phát từ việc không rõ quyền sở hữu, chuyển nhượng quyền không minh bạch, hoặc sử dụng bản ghi âm/tác phẩm mà chưa xin phép.
Ví dụ, một bài báo gần đây nhận định rằng môi trường thực thi bản quyền âm nhạc “vẫn còn tù mù” khi xảy ra tranh cãi giữa hai đơn vị lớn về quyền sao chép, truyền đạt tác phẩm trên nền tảng số.
Nguyên nhân khác gồm: thiếu nhận thức của nghệ sĩ hoặc đơn vị sản xuất về quyền tác giả và quyền liên quan; hợp đồng quyền tác giả, quyền liên quan không nhằm rõ ràng; hoặc việc định danh chủ sở hữu quyền bị mơ hồ khi có đồng tác giả, đồng sở hữu.

1.3 Các rủi ro và hệ quả pháp lý

Khi tranh chấp nổ ra tại Việt Nam, có thể phát sinh các hậu quả sau:

Chủ sở hữu quyền tác giả hoặc quyền liên quan có thể mất nguồn thu từ việc sao chép, phân phối, truyền đạt tác phẩm hoặc bản ghi âm.
Việc sử dụng bản ghi âm hoặc tác phẩm mà chưa xin phép có thể bị xử lý hành chính, dân sự, thậm chí hình sự theo điều 225 Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi (xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan).
Khó khăn trong thực thi quyền khi hợp đồng quyền tác giả/ quyền liên quan không rõ ràng hoặc không có bằng chứng đăng ký – dẫn tới mất lợi thế khi giải quyết tranh chấp tại Việt Nam.
Hệ quả lâu dài: ảnh hưởng đến uy tín nghệ sĩ, tổ chức sản xuất; khiến ngành công nghiệp âm nhạc tại Việt Nam khó phát triển bền vững, thiếu minh bạch.

2. Giải pháp pháp lý và thực tiễn – Vì sao bạn nên hành động ngay tại Việt Nam

2.1 Xác định chủ thể quyền và lập hợp đồng rõ ràng

Một trong những bước đầu tiên rất quan trọng là xác định rõ “ai là chủ sở hữu quyền tác giả” và “ai là chủ sở hữu bản ghi âm” tại Việt Nam.

Quyền tác giả: tác giả khi sáng tạo tác phẩm âm nhạc phát sinh quyền ngay lập tức – dù chưa đăng ký.
Quyền liên quan đối với bản ghi âm: nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình có các quyền độc quyền thực hiện hoặc cho phép người khác thực hiện như sao chép, phân phối, cho thuê, phát sóng.
Do đó, khi thực hiện hợp đồng giữa tác giả, nghệ sĩ thể hiện, nhà sản xuất bản ghi, đơn vị phát hành… điều cơ bản là phải ghi rõ: chuyển nhượng quyền tác giả hay chỉ cho phép quyền sử dụng; chuyển nhượng quyền liên quan đối với bản ghi âm hay chỉ cấp phép sử dụng; phân chia lợi ích như thế nào; nếu có đồng tác giả hoặc đồng sản xuất thì quyền sở hữu như thế nào. Việc này giúp tránh tranh chấp sau này khi quyền bị chuyển đổi hoặc khai thác tại Việt Nam.
Ngoài ra, nên yêu cầu hợp đồng được lập thành văn bản, rõ ràng về thời hạn, phạm vi, phương thức thanh toán và khu vực sử dụng – vì theo Luật SHTT việc chuyển nhượng quyền tác giả, quyền liên quan phải được lập thành văn bản.

2.2 Giải quyết tranh chấp và bảo vệ quyền lợi thực tiễn

Khi tranh chấp xảy ra tại Việt Nam (ví dụ như việc một đơn vị khai thác bản ghi âm/tác phẩm mà chưa xin phép), người có quyền cần thực hiện các bước sau:

Thu thập chứng cứ: hợp đồng, biên bản chuyển nhượng, phiếu thanh toán, ghi âm/ghi hình nguyên bản, xác nhận quyền. Điều này rất quan trọng vì quyền tác giả tại Việt Nam phát sinh tự động nhưng để chứng minh chủ sở hữu khi tranh chấp thì việc đăng ký hoặc hồ sơ rõ ràng sẽ có lợi thế.
Đàm phán, hòa giải: trong nhiều trường hợp, bên bị vi phạm sẽ thương lượng xin lỗi, chấm dứt hành vi, bồi thường thiệt hại.
Khi không thành: khởi kiện tại Tòa án có thẩm quyền hoặc yêu cầu xử lý vi phạm theo Luật SHTT, Luật Hình sự (nếu đủ yếu tố). Ví dụ, theo số liệu năm 2024, đơn vị đại diện quyền âm nhạc tại Việt Nam đã thực hiện nhiều vụ kiện xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan.
Giải pháp phòng ngừa: cập nhật hợp đồng, đăng ký quyền tác giả hoặc quyền liên quan (mặc dù không bắt buộc nhưng là phương tiện chứng minh tốt hơn) tại Việt Nam.

2.3 Vai trò quan trọng của đơn vị đại diện quyền và nền tảng số

Tại Việt Nam, việc phát hành kỹ thuật số, streaming, YouTube, mạng xã hội… khiến tranh chấp bản quyền âm nhạc và bản ghi âm trở nên phức tạp hơn. Một bài báo gần đây nhấn mạnh: môi trường thực thi bản quyền âm nhạc tại Việt Nam vẫn còn “tù mù”, đặc biệt khi các nền tảng số tham gia khai thác.
Việc tổ chức như Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả Âm nhạc Việt Nam (VCPMC) – đóng vai trò quản lý quyền tập thể, thu thù lao, phân chia cho tác giả, chủ sở hữu quyền liên quan – là một trong những biện pháp hỗ trợ bảo vệ quyền tại Việt Nam.
Do đó, khi ký hợp đồng, bạn nên lưu ý tới việc cấp phép cho nền tảng số, khai thác trên mạng, phân phối quốc tế – và nên yêu cầu bên khai thác cam kết báo cáo, thanh toán và chịu trách nhiệm pháp lý nếu vi phạm.

3. Kết luận

Tranh chấp quyền sở hữu bản ghi âm và bản quyền âm nhạc tại Việt Nam không chỉ là vấn đề mang tính kỹ thuật pháp lý mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín, doanh thu và phát triển lâu dài của nghệ sĩ, đơn vị sản xuất và nhà đầu tư. Việc xác định đúng chủ thể quyền, lập hợp đồng rõ ràng, đăng ký bảo hộ khi cần thiết và chủ động xử lý tranh chấp là yếu tố then chốt để thiết lập “vùng an toàn” pháp lý cho bạn.