Hòa giải với Trọng tài trong tranh chấp thương mại: Lựa chọn nào phù hợp tại Việt Nam?

1. Hòa giải thương mại là gì và ưu nhược điểm ra sao?

Theo Nghị định 22/2017/NĐ‑CP, hòa giải thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp theo thỏa thuận giữa các bên, thông qua hòa giải viên trung lập hỗ trợ để các bên đạt thỏa thuận chung. Đặc trưng của hòa giải là:

• Tính tự nguyện, linh hoạt và bảo mật cao: các bên chủ động lựa chọn nơi, thời điểm và thủ tục hòa giải.

• Giữ gìn mối quan hệ hợp tác: vì không mang tính áp đặt nên hòa giải phù hợp nếu các bên muốn tiếp tục hợp tác.

• Kết quả hòa giải không bắt buộc thi hành: tiến trình này không có tính ràng buộc pháp lý cưỡng chế nếu một bên không thực hiện thỏa thuận.

Tuy nhiên, pháp luật hiện còn một số bất cập:

• Tiêu chuẩn hòa giải viên chưa rõ ràng, mang tính định tính.

• Chưa có cơ chế thành lập các trung tâm hòa giải chuyên môn, gây khó khăn về tổ chức, chi phí và bảo mật.

• Khung pháp lý còn “mờ” về hiệu lực thỏa thuận hòa giải và chưa xử lý rõ sự xung đột với thỏa thuận trọng tài hay Tòa án.

• Thiếu quy định về liên thông với trọng tài, nên khi hòa giải không thành, các bên phải bắt đầu lại quy trình khác.

2. Trọng tài thương mại – Vì sao ngày càng được ưa chuộng?

Theo Luật Trọng tài thương mại 2010, trọng tài là một hình thức giải quyết tranh chấp theo thỏa thuận giữa các bên, với kết quả chung thẩm và ràng buộc pháp lý. Ưu điểm nổi bật:

• Nhanh chóng, chuyên nghiệp và bảo mật: thủ tục trọng tài đơn giản hơn tòa án, giữ kín thông tin giữa các bên.

• Phán quyết có tính cưỡng chế và công nhận thi hành: kết luận trọng tài là cuối cùng, có thể yêu cầu thi hành ngay.

• Chủ thể trọng tài viên có chuyên môn phù hợp: các bên được quyền chọn trọng tài viên là chuyên gia thực tiễn chứ không chỉ luật gia.

• Hỗ trợ từ Tòa án trong các bước tạm thời, công nhận, thi hành phán quyết.

• Doanh nghiệp có quyền tự do thương lượng, hòa giải ngay cả trong quá trình tố tụng trọng tài.

Nhưng không phải không có hạn chế:

• Chi phí cao hơn hòa giải hoặc tòa án.

• Cần sự hỗ trợ của tòa án trong áp dụng biện pháp tạm thời, nên đôi khi vẫn không hoàn toàn độc lập.

• Phán quyết có thể hoàn toàn đi ngược mong muốn các bên, nếu bên thua không hợp tác.

• Phạm vi thẩm quyền chưa rõ ràng trên một số lĩnh vực như đất đai hoặc giao dịch vô hiệu, dễ gây xung đột với tòa án.

3. Khi nào nên chọn hòa giải thương mại?

3.1. Khi ưu tiên giữ mối quan hệ, linh hoạt và tiết kiệm chi phí

• Nếu các bên mong muốn giải quyết tranh chấp mà vẫn giữ được tinh thần hợp tác, và vấn đề không quá phức tạp — hòa giải là lựa chọn đầu tiên hợp lý.

3.2. Khi cần bảo mật, linh hoạt và tương tác cao giữa các bên

• Thủ tục được quy định linh hoạt, có thể linh hoạt thời gian, địa điểm và không mang tính chính thức.

3.3. Khi chấp nhận rủi ro không thi hành nếu không thỏa thuận thành công

• Nếu một bên không thực hiện, hòa giải không thể cưỡng chế — tính “mềm” này là rào cản với tranh chấp có giá trị lớn.

4. Khi nào trọng tài là giải pháp tốt hơn?

4.1. Khi cần phán quyết pháp lý cuối cùng, thi hành được, hiệu quả

• Với các tranh chấp nghiêm trọng, giá trị lớn hoặc mất lòng tin giữa các bên, trọng tài đảm bảo sự công bằng và quyết định ràng buộc.

4.2. Khi cần thủ tục chuyên nghiệp, bảo mật và nhanh hơn tòa án

• Thủ tục trọng tài thường rõ ràng, công bằng, bên thứ ba chuyên môn, thời gian xử lý ngắn hơn so với tòa án.

4.3. Khi các bên dứt khoát muốn một kết quả chung thẩm

• Trọng tài cung cấp phán quyết cuối cùng, có hiệu lực thi hành, phù hợp với tranh chấp nếu không còn nhu cầu tiếp tục đối thoại.

5. Liên thông hòa giải – trọng tài: xu hướng mới tại Việt Nam?

Hiện nay, Việt Nam chưa có quy định pháp lý chính thức về cơ chế liên thông giữa hòa giải và trọng tài. Tuy nhiên, một số trung tâm như VIAC và VMC đã bắt đầu áp dụng mô hình này: nếu hòa giải không thành, bên tranh chấp có thể chuyển ngay sang trọng tài mà không cần thủ tục lại từ đầu. Đây là hướng phát triển thực tế hữu ích, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí, giữ được tính linh hoạt ban đầu nhưng vẫn có phương án dự phòng rõ ràng.

6. Kết luận

• Hòa giải thương mại phù hợp khi bạn muốn giải quyết tranh chấp theo cách linh hoạt, tiết kiệm và duy trì quan hệ, nhưng không đảm bảo ràng buộc pháp lý.

• Trọng tài thương mại là lựa chọn phù hợp khi cần phán quyết dứt khoát, thi hành được và luôn được pháp luật bảo đảm.

• Trong giao dịch có rủi ro cao, tranh chấp lớn hoặc mong muốn nhanh chóng dứt điểm, trọng tài là đường an toàn nhất.

• Nếu bạn vẫn còn muốn nỗ lực giải quyết trước khi “buộc phải kiện tụng”, hãy cân nhắc đến mô hình liên thông hòa giải – trọng tài, đặc biệt khi hợp đồng hoặc thỏa thuận tranh chấp dự kiến cho phép thực thi hai bước liên tiếp này.

Contact DEDICA Law Firm for expert legal consultation!

📞 Hotline: (+84) 39 969 0012 (Available on WhatsApp, WeChat, and Zalo)

🏢 Head Office: 144 Vo Van Tan Street, Xuan Hoa Ward, Ho Chi Minh City (144 Vo Van Tan Street, Vo Thi Sau Ward, District 3, Ho Chi Minh City)

🕒 Business Hours: Monday – Friday (8:30 AM – 6:00 PM)

Reach out today for a free initial consultation with our team of professional lawyers!