Giải quyết tranh chấp nợ xấu đối với cá nhân và doanh nghiệp nhỏ tại Việt Nam

Nov 12

Vấn đề tranh chấp nợ xấu tại Việt Nam ngày càng nhiều và phức tạp – bạn đang là cá nhân hay doanh nghiệp nhỏ đang đối mặt? Bài viết dưới đây khai thác khái niệm, rủi ro và cách thức giải quyết hiệu quả tranh chấp nợ xấu, giúp bạn nắm bắt quyền lợi, tránh vi phạm pháp luật và tìm hướng xử lý đúng đắn.

1. Khái niệm tranh chấp nợ xấu, nguyên nhân và rủi ro

Khi nói đến nợ xấu và tranh chấp nợ xấu trong bối cảnh Việt Nam, nhiều cá nhân và doanh nghiệp nhỏ thường chưa thực sự hiểu rõ bản chất, dẫn đến bị động khi đối tác chây ỳ hoặc khi ngân hàng/tổ chức tín dụng khởi kiện.

1.1. Nợ xấu là gì và khi nào phát sinh tranh chấp

Theo quy định tại Việt Nam thì nợ xấu gồm các khoản như: khoản nợ quá hạn từ 90 ngày trở lên hoặc có khả năng mất vốn. Khi khoản vay có bảo đảm hoặc không có bảo đảm mà người vay không trả được hoặc cấu trúc lại nợ mà vẫn vi phạm thì nợ có thể chuyển thành nhóm nợ xấu.

Tranh chấp nợ xấu có thể phát sinh như với cá nhân hoặc doanh nghiệp nhỏ khi: hợp đồng tín dụng hoặc hợp đồng mua bán/dịch vụ có điều khoản không rõ; tài sản bảo đảm bị tranh chấp quyền sở hữu; bên vay không thực hiện nghĩa vụ; hoặc bên cho vay dùng biện pháp thu giữ tài sản bảo đảm mà bên vay cho rằng trái luật.

1.2. Nguyên nhân và rủi ro cho cá nhân và doanh nghiệp nhỏ

Nguyên nhân phổ biến gồm:

Hợp đồng tín dụng, hợp đồng bảo đảm, hợp đồng cung ứng giữa doanh nghiệp nhỏ dễ thiếu điều khoản bảo vệ rõ ràng, hoặc kiểm soát rủi ro kém.
Tài sản bảo đảm không rõ ràng, hoặc người vay/vay mượn tài sản thế chấp có tranh chấp quyền sở hữu.
Thay đổi kinh tế, dòng tiền kém, ảnh hưởng từ môi trường kinh doanh khiến doanh nghiệp nhỏ mất khả năng thanh toán — khiến nợ trở thành nợ xấu, dẫn đến tranh chấp với chủ nợ.
Rủi ro nếu không xử lý: mất khả năng trả nợ kéo dài, bị ngân hàng hoặc tổ chức tín dụng khởi kiện, bị kê biên tài sản đảm bảo, mất uy tín, mất khả năng tiếp cận tín dụng trong tương lai. Thậm chí cá nhân có thể mất nhà ở hoặc doanh nghiệp bị đình trệ kinh doanh khi dòng tiền bị chặn lại.

2. Giải pháp pháp lý và hướng dẫn thực tế để xử lý tranh chấp nợ xấu

Với cá nhân hoặc doanh nghiệp nhỏ, việc xử lý tranh chấp nợ xấu không đơn thuần là chờ đợi đối tác tự trả – cần có chiến lược pháp lý, quản lý hợp đồng và tài sản bảo đảm hiệu quả. Dưới đây là một số bước và lưu ý.

2.1. Thiết lập và đàm phán trước khi khởi kiện

Khi nhận thấy bên vay/chủ nợ bắt đầu chậm thanh toán hoặc có dấu hiệu nợ xấu, cá nhân/doanh nghiệp nhỏ nên ngay lập tức xác minh tình trạng nợ: phân loại khoản nợ (quá hạn, nghi ngờ, mất vốn), rà soát hợp đồng tín dụng, hợp đồng bảo đảm để xác định quyền và nghĩa vụ của các bên.

Sau đó, tiến hành thương lượng, đàm phán với bên nợ để tìm giải pháp như cơ cấu lại nợ, gia hạn thời hạn trả, xác lập thỏa thuận trả nợ mới, hoặc bán nợ – nhằm tránh ngay việc bước vào khởi kiện, vì khởi kiện sẽ tốn thời gian, chi phí và có thể làm uy tín doanh nghiệp/ cá nhân bị ảnh hưởng.

Trong quá trình này, hãy đảm bảo hợp đồng, phụ lục thỏa thuận mới được lập thành văn bản, có chữ ký đại diện và nếu có bảo đảm thì xác minh tài sản bảo đảm rõ ràng (sổ đỏ, đăng bộ, xác nhận quyền sở hữu).

2.2. Khởi kiện, xử lý tài sản bảo đảm và thi hành án

Nếu đàm phán không thành công, giải pháp pháp lý là khởi kiện tại Tòa án có thẩm quyền. Theo Nghị quyết 03/2018/NQ‑HĐTP của Tòa án nhân dân tối cao về tranh chấp xử lý nợ xấu và tài sản bảo đảm thì tòa án có thể áp dụng thủ tục rút gọn đối với tranh chấp về nghĩa vụ giao tài sản bảo đảm hoặc tranh chấp quyền xử lý tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu.

Về tài sản bảo đảm, hiện nay có nhiều cải cách: tại Việt Nam, các quy định mới đã nghiêm khắc hơn về việc bảo vệ tài sản cơ bản của người vay – như nhà ở duy nhất hoặc phương tiện sinh kế không bị thu giữ tùy tiện.

Đồng thời, với việc sửa đổi Luật Các tổ chức tín dụng năm 2025 (Luật số 96/2025/QH15) đã mở rộng khuôn khổ pháp lý để xử lý tài sản bảo đảm và nợ xấu – giúp cá nhân/doanh nghiệp nhỏ có bước đi rõ ràng hơn trong việc tranh chấp.

Khi bản án có hiệu lực, nếu bên nợ vẫn không thực hiện, chủ nợ có thể yêu cầu thi hành án (Luật Thi hành án dân sự) – kê biên, đấu giá tài sản bảo đảm… tuy nhiên quá trình thi hành án cũng tiềm ẩn rủi ro nếu tài sản bảo đảm bị kê biên tranh chấp hoặc không xác minh được quyền sở hữu.

3. Vai trò của doanh nghiệp tư vấn pháp lý và cách cá nhân/doanh nghiệp nhỏ chủ động phòng ngừa

Việc chủ động phòng ngừa và sử dụng dịch vụ pháp lý chuyên nghiệp là cách hiệu quả để cá nhân và doanh nghiệp nhỏ hạn chế rủi ro tranh chấp nợ xấu.

3.1. Phòng ngừa trước khi nợ xấu phát sinh

Khi ký hợp đồng tín dụng, bảo đảm, mua bán – hãy kiểm tra kỹ điều khoản về lãi suất, quá hạn, biện pháp thu hồi, tài sản bảo đảm, quyền xử lý tài sản nếu trả nợ trễ.
Đối với doanh nghiệp nhỏ, cần xây dựng quy trình kiểm soát công nợ, định kỳ đánh giá khả năng trả nợ của đối tác, xác minh tài sản bảo đảm trước khi chấp nhận.
Lưu giữ hồ sơ đầy đủ: hợp đồng, biên bản làm việc, thông báo chậm thanh toán,… để khi có tranh chấp có chứng cứ rõ ràng.
Nếu có tài sản bảo đảm, cần xác minh đăng bộ, quyền sở hữu và tránh trường hợp tài sản đang bị thế chấp với bên khác hoặc có tranh chấp – điều này là “điểm nghẽn” trong việc xử lý nợ xấu.

3.2. Lựa chọn chuyên gia pháp lý và hướng tới giải pháp bền vững

Cá nhân hoặc doanh nghiệp nhỏ khi đối mặt tranh chấp nợ xấu nên cân nhắc sử dụng dịch vụ tư vấn pháp lý chuyên nghiệp: luật sư chuyên tranh chấp tín dụng, tài sản bảo đảm, hoặc đơn vị thu hồi công nợ có uy tín. Họ có thể hỗ trợ từ khâu xác minh, đàm phán, soạn thảo hợp đồng và khi cần thì đại diện khởi kiện và thi hành án.

Điều quan trọng là hướng tới giải pháp bền vững: không chỉ thu hồi nợ mà còn tái cơ cấu tài chính, đảm bảo doanh nghiệp/ cá nhân tiếp tục hoạt động ổn định, tránh rơi vào vòng xoáy nợ chồng nợ. Khi tranh chấp đã xảy ra, việc kịp thời hành động sẽ giúp giảm chi phí, tránh mất uy tín và giữ được mối quan hệ thương mại nếu có thể.

4. Kết luận

Tranh chấp nợ xấu, dù ở quy mô cá nhân hay doanh nghiệp nhỏ, đều có thể trở thành “điểm nghẽn” làm tê liệt hoạt động kinh doanh, mất uy tín và gây tổn thất nghiêm trọng nếu không được xử lý đúng hướng. Trong bối cảnh pháp luật Việt Nam đang ngày càng hoàn thiện về xử lý nợ xấu, việc chủ động nắm vững quy định, phòng ngừa rủi ro và tìm đến tư vấn pháp lý kịp thời là yếu tố quyết định giúp các bên bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình.

Thay vì chờ đợi hoặc xử lý cảm tính, mỗi cá nhân và doanh nghiệp nên: