Tranh chấp quyền sở hữu trí tuệ trong hoạt động kinh doanh ở Việt Nam
Trong môi trường kinh doanh ngày càng cạnh tranh, tài sản trí tuệ không chỉ là “tài sản vô hình” mà còn là nền tảng tạo ra giá trị và sức mạnh thương hiệu cho doanh nghiệp. Một thiết kế logo, một phần mềm, hay một công nghệ độc quyền – tất cả đều có thể trở thành “vũ khí” hoặc “điểm yếu chí mạng” khi xảy ra tranh chấp.
Với sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử và nền kinh tế sáng tạo, tranh chấp quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) đang có xu hướng tăng nhanh cả về số lượng và mức độ phức tạp. Vậy doanh nghiệp cần hiểu gì, và phải xử lý ra sao khi quyền sở hữu trí tuệ bị xâm phạm?
1. Các dạng tranh chấp quyền sở hữu trí tuệ thường gặp trong kinh doanh
1.1. Xâm phạm nhãn hiệu, logo, tên thương mại
Đây là dạng tranh chấp phổ biến nhất. Một doanh nghiệp sử dụng tên hoặc biểu tượng tương tự với thương hiệu đã được đăng ký, gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng. Việc này không chỉ ảnh hưởng đến uy tín mà còn có thể khiến bên bị xâm phạm mất khách hàng và doanh thu.
1.2. Sử dụng trái phép sáng chế, kiểu dáng hoặc bí mật kinh doanh
Khi doanh nghiệp đầu tư nghiên cứu sản phẩm, công nghệ hoặc thiết kế, việc bị sao chép – dù chỉ thay đổi chi tiết nhỏ – vẫn được coi là hành vi xâm phạm quyền nếu chưa được phép. Các tranh chấp dạng này thường xảy ra giữa các doanh nghiệp cùng ngành hoặc giữa nhà sản xuất với nhà phân phối.
1.3. Tranh chấp quyền tác giả, bản quyền phần mềm và nội dung số
Trong thời đại số, việc sao chép, chỉnh sửa hoặc sử dụng lại nội dung mà không xin phép diễn ra phổ biến. Nhiều doanh nghiệp sản xuất nội dung, game, hoặc thiết kế hình ảnh bị vi phạm bản quyền mà không biết cách thu thập chứng cứ hoặc xác định chủ thể vi phạm.
1.4. Tranh chấp hợp đồng chuyển giao quyền SHTT
Một số vụ việc phát sinh khi hai bên ký hợp đồng nhượng quyền, cấp phép hoặc chuyển giao công nghệ nhưng không thống nhất được phạm vi, điều kiện hoặc mức phí sử dụng quyền. Khi một bên tự ý mở rộng quyền khai thác hoặc chấm dứt hợp đồng trước hạn, tranh chấp sẽ nảy sinh.
1.5. Tranh chấp về quyền đăng ký, quyền ưu tiên và “dụng ý xấu”
Nhiều doanh nghiệp phát hiện thương hiệu của mình bị người khác đăng ký trước – đặc biệt trong lĩnh vực xuất khẩu. Đây được xem là hành vi đăng ký nhãn hiệu với dụng ý xấu, và có thể bị yêu cầu hủy bỏ hiệu lực văn bằng bảo hộ theo Điều 96 Luật SHTT 2022.
2. Khung pháp lý mới về giải quyết tranh chấp SHTT
2.1. Cơ quan có thẩm quyền giải quyết tranh chấp
Hiện nay, các tranh chấp quyền SHTT có thể được giải quyết theo ba hướng:
Hành chính: do Thanh tra Khoa học và Công nghệ, Quản lý thị trường, hoặc Cục SHTT xử lý – áp dụng biện pháp xử phạt, tịch thu, tiêu hủy hàng hóa vi phạm.
Dân sự / Kinh doanh thương mại: khởi kiện tại Tòa án nhân dân có thẩm quyền yêu cầu chấm dứt hành vi vi phạm, bồi thường thiệt hại.
Trọng tài thương mại: nếu các bên có thỏa thuận giải quyết bằng trọng tài trong hợp đồng chuyển giao quyền SHTT.
Từ ngày 1/7/2025, theo Luật Tổ chức Tòa án sửa đổi 2025 (Luật số 81/2025/QH15), hệ thống tòa án sẽ thiết lập các tòa chuyên trách hoặc phòng xét xử chuyên môn về SHTT thuộc Tòa án nhân dân khu vực.
Điều này giúp nâng cao tính chuyên sâu trong xét xử, rút ngắn thời gian giải quyết và thống nhất thẩm quyền trên phạm vi liên tỉnh.
2.2. Quyền yêu cầu hủy bỏ hoặc chấm dứt hiệu lực văn bằng bảo hộ
Theo Điều 95 và 96 Luật SHTT 2022, văn bằng bảo hộ (nhãn hiệu, sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, quyền tác giả…) có thể bị:
Chấm dứt hiệu lực: khi chủ sở hữu không gia hạn, không còn tồn tại hoặc không sử dụng nhãn hiệu trong 5 năm liên tục.
Hủy bỏ hiệu lực: khi phát hiện văn bằng được cấp trái quy định, không đáp ứng điều kiện bảo hộ, hoặc do người nộp đơn không có quyền đăng ký.
Việc yêu cầu chấm dứt / hủy bỏ hiện nay vẫn phải nộp tại Cục Sở hữu trí tuệ, chưa được giải quyết trực tiếp tại tòa án. Tuy nhiên, trong tương lai gần, tòa án chuyên trách SHTT có thể được trao thêm thẩm quyền này, theo định hướng của TAND Tối cao.
2.3. Cập nhật về chế tài và trách nhiệm pháp lý
Xử lý hành chính: phạt tiền đến 250 triệu đồng đối với cá nhân, 500 triệu đồng với tổ chức; tịch thu, tiêu hủy hàng vi phạm.
Bồi thường dân sự: tính theo thiệt hại thực tế hoặc lợi nhuận bất hợp pháp thu được từ hành vi xâm phạm.
Xử lý hình sự: theo Điều 225 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017), hành vi xâm phạm quyền SHTT có thể bị phạt tù đến 3 năm, phạt tiền đến 1 tỷ đồng nếu có tính chất thương mại hoặc gây thiệt hại lớn.
3. Thực tiễn và kinh nghiệm xử lý tranh chấp SHTT tại Việt Nam
3.1. Khó khăn thực tế
Thu thập chứng cứ: chứng minh hành vi sao chép, sản xuất hoặc sử dụng trái phép thường rất khó, đặc biệt trong môi trường số.
Chi phí giám định: thủ tục giám định quyền SHTT thường kéo dài, chi phí cao, và kết quả đôi khi chưa đủ sức thuyết phục.
Thời gian giải quyết: vụ kiện SHTT tại tòa án thường kéo dài từ 12–24 tháng, thậm chí lâu hơn nếu có kháng cáo hoặc kháng nghị.
Rủi ro phản tố: bên bị kiện có thể phản tố yêu cầu hủy bỏ văn bằng của nguyên đơn, khiến vụ việc trở nên phức tạp hơn.
3.2. Chiến lược xử lý hiệu quả
Gửi thông báo vi phạm (Cease & Desist Letter) trước khi khởi kiện: vừa thể hiện thiện chí, vừa tạo chứng cứ thiện chí pháp lý.
Đăng ký bảo hộ sớm và đầy đủ: là bước “phòng ngừa” hiệu quả nhất; tránh trường hợp người khác đăng ký nhãn hiệu trước.
Chọn phương thức giải quyết phù hợp:
Vi phạm rõ ràng → kiến nghị cơ quan hành chính xử phạt nhanh.
Thiệt hại lớn / yếu tố quốc tế → khởi kiện dân sự tại tòa án chuyên trách.
Chuẩn bị kỹ hồ sơ khởi kiện: bao gồm văn bằng bảo hộ, hợp đồng, biên bản giám định, ảnh chụp, dữ liệu chứng minh hành vi xâm phạm và thiệt hại.
Sử dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời: như yêu cầu tòa án tạm dừng lưu hành sản phẩm, niêm phong hàng hóa vi phạm – đặc biệt hữu hiệu trong các vụ hàng giả, hàng nhái.
4. Bảo vệ quyền SHTT – Bảo vệ giá trị thương hiệu
Một tranh chấp SHTT, nếu không xử lý đúng cách, có thể khiến doanh nghiệp mất nhiều hơn cả chi phí kiện tụng – đó là uy tín, niềm tin khách hàng và cơ hội kinh doanh.
Trong thực tiễn, các doanh nghiệp có đội ngũ pháp lý hoặc luật sư đồng hành từ đầu sẽ luôn có lợi thế: họ được tư vấn về chiến lược đăng ký quyền, cấu trúc hợp đồng chuyển giao, và xây dựng cơ chế bảo mật nội bộ rõ ràng.
5. Kết luận
Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, quyền sở hữu trí tuệ là “lá chắn vàng” giúp doanh nghiệp bảo vệ sáng tạo, thương hiệu và lợi thế cạnh tranh. Pháp luật Việt Nam đang ngày càng hoàn thiện — từ Luật SHTT sửa đổi 2022 đến Luật Tổ chức Tòa án sửa đổi 2025, mở ra hướng xử lý chuyên sâu, nhanh và hiệu quả hơn cho các tranh chấp SHTT.
Tuy nhiên, “phòng hơn chống”: việc đăng ký bảo hộ kịp thời, xây dựng chiến lược quản trị SHTT chuyên nghiệp và chuẩn bị bằng chứng từ sớm vẫn là chìa khóa giúp doanh nghiệp chủ động bảo vệ tài sản trí tuệ của mình.
Liên hệ với DEDICA Law Firm để được tư vấn pháp lý chuyên sâu!
📞 Hotline: (+84) 39 969 0012 (Hỗ trợ qua WhatsApp, WeChat và Zalo)
🏢 Trụ sở chính: 144 đường Võ Văn Tần, phường Xuân Hòa, TP. Hồ Chí Minh (144 đường Võ Văn Tần, phường Võ Thị Sáu, Quận 3, TP. Hồ Chí Minh)
🕒 Giờ làm việc: Thứ Hai – Thứ Sáu (8:30 – 18:00)
Liên hệ ngay để nhận tư vấn miễn phí lần đầu từ đội ngũ luật sư chuyên nghiệp của chúng tôi!
