Tranh chấp quyền thừa kế tài sản không có di chúc – hướng dẫn mới nhất tại Việt Nam

Khi người thân mất đi mà không để lại di chúc rõ ràng hoặc di chúc bị cho là không hợp pháp, việc phân chia tài sản để lại (“di sản”) thường trở thành vấn đề nhạy cảm dễ phát sinh tranh chấp. Bài viết này sẽ phân tích chi tiết về tranh chấp thừa kế tài sản không có di chúc theo pháp luật Việt Nam — ai được hưởng, nguyên tắc chia, thủ tục giải quyết và kinh nghiệm thực tế – giúp bạn giữ vững quyền lợi trong tình huống khó khăn này.

1. Cơ sở pháp lý và những khái niệm quan trọng

1.1. Thừa kế không có di chúc là gì?

Khi người để lại tài sản qua đời mà không có di chúc hợp pháp, hoặc di chúc đó không rõ ràng, hoặc người được chỉ định trong di chúc mất trước hoặc cùng thời điểm, hoặc người chỉ định từ chối nhận – thì việc phân chia tài sản sẽ được thực hiện theo quy định của pháp luật, tức thừa kế theo pháp luật.

Điều 649 Bộ luật Dân sự 2015 quy định rõ rằng thừa kế theo pháp luật là việc “thừa kế theo hàng thừa kế, điều kiện và trình tự thừa kế do pháp luật quy định.”

1.2. Ai được hưởng thừa kế khi không có di chúc?

Theo Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015, người thừa kế theo pháp luật được phân chia theo các hàng ưu tiên như sau:

• Hàng thừa kế thứ nhất: vợ (chồng) của người chết; con đẻ, con nuôi; cha mẹ đẻ, cha mẹ nuôi.

• Hàng thừa kế thứ hai: ông bà nội, ngoại; anh chị em ruột; cháu ruột nếu người chết là ông bà nội, ngoại.

• Hàng thừa kế thứ ba: cụ nội, cụ ngoại; bác, chú, cậu, cô, dì; cháu ruột các dòng họ, chắt ruột…

Người thuộc hàng sau chỉ được hưởng khi hàng trước không còn ai hoặc tất cả từ chối, bị loại trừ quyền hưởng, hoặc không có quyền hưởng.

Những người cùng hàng sẽ chia phần bằng nhau theo nguyên tắc bình đẳng, trừ khi có thỏa thuận khác hợp pháp.

Một điểm cần chú ý: nếu một người thuộc hàng thừa kế trước chết trước người mất, con của người đó có thể hưởng thừa kế thế vị (nhận phần mà cha/mẹ lẽ ra được hưởng) — nếu chứng minh được quan hệ huyết thống.

1.3. Nguyên tắc quan trọng trong chia di sản

• Nguyên tắc bình đẳng giữa những người cùng hàng
  Mọi người thừa kế cùng hàng nhận phần bằng nhau – không phân biệt giới tính, tuổi tác, điều kiện kinh tế.

• Chia bằng hiện vật hoặc bằng giá trị
  Nếu di sản gồm tài sản không thể chia nhỏ (nhà, đất…), các bên có thể thỏa thuận: người nào nhận phần hiện vật thì trả phần giá trị cho người kia; nếu không thỏa thuận được thì sẽ tiến hành bán để chia theo giá trị.

• Phân chia sau khi thanh toán nợ, nghĩa vụ tài sản
  Trước khi chia di sản, phải trừ các khoản nợ và các nghĩa vụ tài sản hợp pháp của người mất từ tài sản thừa kế.

• Thời điểm mở thừa kế
  Thời điểm mở thừa kế là lúc người để lại tài sản chết. Các quyền, nghĩa vụ thừa kế phải được xác định từ thời điểm này.

• Thời hiệu khởi kiện

  • Với động sản: 10 năm kể từ thời điểm mở thừa kế

  • Với bất động sản: 30 năm kể từ thời điểm mở thừa kế

2. Phổ biến các tranh chấp thừa kế không có di chúc và cách giải quyết

2.1. Các dạng tranh chấp phổ biến

• Tranh chấp về ai là người thừa kế hợp pháp
  Có người bị loại khỏi danh sách thừa kế vì thiếu giấy tờ chứng minh quan hệ huyết thống, con ngoài giá thú, con nuôi chưa được công nhận hợp pháp…

• Tranh chấp về phân chia phần di sản
  Dù luật đã quy định chia đều, nhưng có bên yêu cầu chia nhiều hơn vì cho rằng mình chăm sóc người mất nhiều hơn, đầu tư tài sản hay đóng góp công sức.

• Tranh chấp về quyền sở hữu tài sản
  Ví dụ: đất đứng tên cha mẹ nhưng có người cho rằng phần đất này là tài sản chung vợ chồng, tài sản người để lại đã chuyển nhượng trước khi mất…

• Tranh chấp vì người giữ tài sản không đồng ý chia
  Có người giữ tài sản cố tình không bàn giao hoặc cho đó là tài sản riêng, gây khó khăn cho việc chia.

• Tranh chấp về việc từ chối hoặc bị truất quyền thừa kế
  Pháp luật loại trừ người cố ý giết người để chiếm thừa kế, người vi phạm nghĩa vụ nuôi dưỡng…

2.2. Thủ tục giải quyết tranh chấp – từ hòa giải đến Tòa án

Thỏa thuận – hòa giải: lựa chọn đầu tiên nếu có thể

Trước khi đưa vụ việc ra Tòa, các bên nên ưu tiên hòa giải, thương lượng. Nếu đạt được thỏa thuận phân chia di sản giữa các đồng thừa kế, có thể lập văn bản thỏa thuận và công chứng.

Nếu tài sản là quyền sử dụng đất hay tài sản phải đăng ký thì văn bản thỏa thuận cần giấy tờ chứng minh quyền sử dụng đất, sở hữu tài sản và chứng minh quan hệ nhân thân.

Khởi kiện tại Tòa án có thẩm quyền

Nếu không thỏa thuận được, bạn phải khởi kiện để yêu cầu Tòa án phân chia di sản.

• Thẩm quyền Tòa án:

  • Tranh chấp tài sản thừa kế chung: Tòa án nhân dân cấp huyện (nơi có bất động sản) xử lý bình thường.

  • Nếu tài sản di sản có yếu tố quốc tế hoặc phức tạp: Tòa án cấp tỉnh xử lý.

  • Tranh chấp động sản: Tòa án nơi bị đơn cư trú.

• Hồ sơ khởi kiện gồm: đơn khởi kiện, giấy chứng tử người mất, giấy tờ chứng minh quan hệ nhân thân (giấy khai sinh, đăng ký kết hôn…), giấy tờ chứng minh quyền sở hữu tài sản (sổ đỏ, hợp đồng mua bán…), các giấy tờ khác (biên bản họp gia đình, từ chối nhận di sản nếu có).

• Quy trình:

  • Tòa án kiểm tra hồ sơ, ra thông báo nộp án phí tạm ứng.

  • Bước hòa giải bắt buộc trong tố tụng dân sự. Nếu hòa giải thành, lập biên bản.

  • Nếu không hòa giải được, xét xử sơ thẩm. Các bên đưa chứng cứ, tranh luận tại phiên tòa.

  • Quyết định của Tòa có hiệu lực pháp luật, các bên thực hiện phân chia theo bản án hoặc quyết định đó.

  • Trong quá trình giải quyết, Tòa án có thể yêu cầu giám định ADN nếu có tranh chấp huyết thống.

3. Kinh nghiệm thực tế & lưu ý giúp bạn bảo vệ quyền lợi

• Chuẩn bị chứng cứ nhân thân thật chắc
  Hãy thu thập giấy khai sinh, hộ khẩu, giấy đăng ký kết hôn, giấy nuôi con nuôi (nếu có). Trong trường hợp nghi ngờ quan hệ huyết thống, có thể yêu cầu giám định ADN để chứng minh quyền thừa kế.

• Xác minh nguồn gốc tài sản rõ ràng
  Đảm bảo giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, hợp đồng mua bán, hóa đơn, chứng từ, các giao dịch liên quan—để tránh tranh cãi về quyền sở hữu.

• Ưu tiên thỏa thuận nội bộ, tránh căng thẳng kéo dài
  Hòa giải gia đình, mời bên trung gian ngoài như luật sư hoặc cơ quan địa phương tham gia để thúc đẩy thỏa thuận. Việc tự kiện ra Tòa tốn thời gian, chi phí và dễ gây đứt gãy tình cảm.

• Nộp đơn khởi kiện đúng thời hạn
  Như đã nêu, thời hiệu là 10 năm (động sản) và 30 năm (bất động sản). Quá thời hạn, quyền yêu cầu chia di sản sẽ bị mất.

• Lựa chọn chiến lược tranh tụng hợp lý
  Nếu vụ việc đơn giản, ít tài sản, số người thừa kế nhỏ, có thể tranh luận ngay từ sơ thẩm. Nếu tài sản lớn, luật sư nên tham gia từ khâu soạn đơn, thu thập chứng cứ, đại diện tại Tòa để giảm rủi ro bị bác đơn vì thiếu chứng cứ.

• Thực thi bản án, quyết định
  Sau khi có bản án, các bên phải thực hiện việc phân chia theo nội dung bản án — như đăng ký sang tên đất đai, chuyển nhượng tài sản. Nếu có người cố tình không thực hiện, có thể yêu cầu cơ quan thi hành án cưỡng chế.

4. Kết luận

Tranh chấp quyền thừa kế tài sản khi không có di chúc dễ trở thành “rốn xung đột” trong gia đình nếu các bên không hiểu luật và thiếu tinh thần hợp tác. Việc nắm vững cơ sở pháp lý, nguyên tắc chia thừa kế, thời hiệu khởi kiện, cùng với việc thu thập chứng cứ chắc chắn và ưu tiên hòa giải nội bộ sẽ giúp bạn bảo vệ quyền lợi một cách hiệu quả.

Liên hệ với DEDICA Law Firm để được tư vấn pháp lý chuyên sâu!

📞 Hotline: (+84) 39 969 0012 (Hỗ trợ qua WhatsApp, WeChat và Zalo)

🏢 Trụ sở chính: 144 đường Võ Văn Tần, phường Xuân Hòa, TP. Hồ Chí Minh (144 đường Võ Văn Tần, phường Võ Thị Sáu, Quận 3, TP. Hồ Chí Minh)

🕒 Giờ làm việc: Thứ Hai – Thứ Sáu (8:30 – 18:00)

Liên hệ ngay để nhận tư vấn miễn phí lần đầu từ đội ngũ luật sư chuyên nghiệp của chúng tôi!