Trong thời đại số hóa, khi mỗi ý tưởng sáng tạo đều có thể trở thành một sản phẩm có giá trị thương mại, việc bảo vệ tài sản trí tuệ trở thành nhiệm vụ sống còn đối với doanh nghiệp. Tuy nhiên, không ít doanh nghiệp còn nhầm lẫn giữa hai khái niệm quen thuộc: nhãn hiệu và bản quyền. Việc không phân biệt rõ ràng có thể dẫn đến sai sót trong chiến lược bảo hộ, từ đó bỏ lỡ cơ hội bảo vệ thành quả sáng tạo một cách tối ưu.

Nhãn hiệu (thường gọi là thương hiệu) là dấu hiệu dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ của tổ chức, cá nhân này với tổ chức, cá nhân khác. Trong khi đó, bản quyền – hay còn gọi là quyền tác giả – là quyền bảo hộ dành cho các tác phẩm sáng tạo như sách, tranh, nhạc, phần mềm...

Cả hai đều thuộc phạm vi của quyền sở hữu trí tuệ, nhưng khác nhau hoàn toàn về bản chất, cách thức đăng ký và cơ chế bảo hộ. Hiểu đúng sự khác biệt giữa hai khái niệm này sẽ giúp doanh nghiệp xác định chiến lược bảo hộ phù hợp, tránh được những tranh chấp không đáng có và tiết kiệm chi phí trong dài hạn.

Doanh nghiệp nên đăng ký bản quyền hay nhãn hiệu trước?

Đây là câu hỏi phổ biến, đặc biệt đối với các doanh nghiệp khởi nghiệp hoặc đang trong giai đoạn hoàn thiện nhận diện thương hiệu. Câu trả lời không đơn giản là "trước cái nào cũng
được", mà cần dựa vào bản chất hoạt động và mục tiêu sử dụng tài sản trí tuệ đó.

Xác định mục đích sử dụng trước khi quyết định đăng ký

Nếu doanh nghiệp đang phát triển một phần mềm, viết sách, làm video hay thiết kế đồ họa – tức là tạo ra tác phẩm mang tính sáng tạo, thì bản quyền là công cụ pháp lý đầu tiên cần nghĩ đến. Việc đăng ký quyền tác giả giúp chứng minh mình là chủ sở hữu hợp pháp ngay từ khi tác phẩm ra đời, đồng thời là căn cứ mạnh mẽ để xử lý hành vi sao chép, đạo nhái.

Ngược lại, nếu doanh nghiệp đang chuẩn bị tung ra thị trường một sản phẩm hoặc dịch vụ cụ thể, có tên thương mại, logo, slogan… thì nhãn hiệu là ưu tiên hàng đầu. Việc đăng ký nhãn hiệu không chỉ là để “độc quyền tên gọi” mà còn là công cụ xây dựng thương hiệu dài hạn, tăng tính nhận diện và giá trị chuyển nhượng.

Thực tế và Có thể - nên thực hiện cả hai

Trong nhiều trường hợp, một sản phẩm có thể vừa cần bảo hộ bằng nhãn hiệu, vừa cần đăng ký bản quyền. Ví dụ, một logo do bạn tự thiết kế không chỉ có thể được bảo hộ bằng bản quyền (vì là tác phẩm mỹ thuật ứng dụng), mà còn cần đăng ký nhãn hiệu nếu bạn muốn sử dụng nó làm biểu tượng nhận diện sản phẩm.

Vì vậy, điều quan trọng không phải là chọn một trong hai, mà là xác định đúng tài sản trí tuệ nào cần được bảo vệ bằng công cụ pháp lý phù hợp – và tiến hành đăng ký càng sớm càng tốt để tránh rủi ro bị chiếm đoạt.

Lưu ý khi đăng ký bản quyền và nhãn hiệu tại Việt Nam

Tại Việt Nam, bản quyền được bảo hộ ngay từ khi tác phẩm được định hình và thể hiện ra bên ngoài (theo Luật Sở hữu trí tuệ), nhưng việc đăng ký tại Cục Bản quyền tác giả sẽ giúp dễ dàng chứng minh quyền khi có tranh chấp. Trong khi đó, nhãn hiệu chỉ được bảo hộ khi được cấp văn bằng bởi Cục Sở hữu trí tuệ.

Một trong những nhầm lẫn lớn của nhiều doanh nghiệp là tin rằng chỉ cần đăng ký tên miền hoặc giấy phép kinh doanh là đủ để “giữ tên thương hiệu”. Tuy nhiên, thực tế pháp lý lại khác: nếu tên đó chưa được đăng ký nhãn hiệu, bất kỳ ai cũng có thể nộp hồ sơ đăng ký và giành quyền sở hữu trước bạn.

Thêm vào đó, thời gian đăng ký nhãn hiệu tại Việt Nam có thể kéo dài từ 12 đến 18 tháng. Trong khi chờ đợi, nếu không có chiến lược pháp lý cụ thể, doanh nghiệp có thể bị “xí phần” bởi người khác – một rủi ro rất phổ biến trong thực tiễn.

Chiến lược bảo hộ sở hữu trí tuệ hiệu quả cho doanh nghiệp

Một chiến lược thông minh là thực hiện đồng thời các bước sau:

Đăng ký bản quyền cho các tác phẩm sáng tạo (logo, thiết kế bao bì, phần mềm, nội dung marketing…) ngay khi hoàn thành.
Nhanh chóng tra cứu khả năng đăng ký nhãn hiệu và nộp hồ sơ đăng ký càng sớm càng tốt đối với tên thương hiệu, slogan, tên sản phẩm…
Áp dụng các biện pháp nội bộ như hợp đồng lao động, hợp đồng dịch vụ có điều khoản chuyển giao quyền sở hữu trí tuệ rõ ràng để tránh tranh chấp với nhân sự, nhà cung cấp.
Khi có kế hoạch mở rộng ra quốc tế, cần đánh giá khả năng đăng ký và bảo hộ nhãn hiệu ở các quốc gia mục tiêu.

Đặc biệt, đừng quên theo dõi hiệu lực văn bằng và gia hạn đúng hạn, bởi quyền sở hữu trí tuệ cũng có “hạn sử dụng”. Việc quên gia hạn có thể khiến doanh nghiệp đánh mất độc quyền đã mất công gây dựng.

DEDICA – Đồng hành cùng doanh nghiệp trên con đường bảo vệ tài sản trí tuệ

Tại DEDICA, chúng tôi hiểu rằng mỗi tài sản trí tuệ đều là kết quả của sự sáng tạo, tâm huyết và đầu tư dài hạn của doanh nghiệp. Vì vậy, chúng tôi không chỉ giúp khách hàng thực hiện thủ tục đăng ký, mà còn xây dựng chiến lược bảo hộ tổng thể – từ khâu tra cứu, đánh giá khả năng đăng ký, đến xử lý vi phạm và gia hạn hiệu lực.

Nếu bạn đang băn khoăn giữa việc đăng ký bản quyền hay nhãn hiệu, hoặc cần xây dựng một chiến lược sở hữu trí tuệ bài bản và bền vững, hãy để DEDICA đồng hành và tư vấn chiến lược phù hợp nhất.