Các phương thức giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế tại Việt Nam: Cập nhật mới nhất

1. Các hình thức chính theo khung pháp luật hiện hành

1.1 Thương lượng (Negotiation)

• Đây là bước đầu tiên và đơn giản nhất: các bên tranh chấp tự ngồi lại thương thảo giải quyết, không cần sự can thiệp của bên thứ ba. Phương thức này phổ biến vì dễ triển khai, tiết kiệm chi phí, nhưng thiếu cơ chế ràng buộc và phụ thuộc hoàn toàn thiện chí bên tham gia.

1.2 Hòa giải (Mediation)

• Hòa giải là phương thức có sự tham gia của người trung gian trung lập, không đưa ra phán quyết mà giúp các bên tìm điểm chung, cùng nhau đạt thỏa thuận. Thỏa thuận có thể được ghi thành văn bản có giá trị như hợp đồng.

• Nghị định 22/2017/NĐ‑CP và Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 đã quy định rõ về hòa giải thương mại: tiêu chuẩn hòa giải viên, trình tự thủ tục, công nhận kết quả hòa giải ngoài tòa án.

• Ưu điểm: nhanh chóng, bảo mật, tiết kiệm chi phí và duy trì quan hệ kinh doanh. Nếu không thành, các bên vẫn có quyền đưa tranh chấp ra trọng tài hoặc tòa án.

1.3 Trọng tài thương mại (Arbitration)

• Trọng tài là biện pháp có giá trị chung thẩm, đem lại phán quyết được pháp luật công nhận và có thể thi hành cưỡng chế. Các bên cần có thỏa thuận trọng tài – có thể lập trước hoặc sau khi xảy ra tranh chấp, nhưng bắt buộc bằng văn bản.

• VIAC là đơn vị trọng tài thương mại quốc tế hàng đầu tại Việt Nam, đã giải quyết hàng nghìn vụ tranh chấp với các bên từ hơn 63 quốc gia.

1.4 Tòa án (Litigation)

• Tòa án là cơ quan nhà nước, phán quyết có tính cưỡng chế cao. Tuy nhiên, nếu tranh chấp đã có thỏa thuận trọng tài, tòa án phải từ chối thụ lý (trừ trường hợp thỏa thuận vô hiệu).

• Dù vậy, tòa án vẫn đóng vai trò cuối cùng khi không có thỏa thuận khác hoặc các phương thức ADR không thành công.

2. Các phương thức hiện đại và bổ trợ đang được khai thác

2.1 Liên thông Hòa giải – Trọng tài (Mediation‑Arbitration Hybrid)

• Một mô hình mới: sau khi khởi tố vụ việc trọng tài, các bên có thể yêu cầu hòa giải tại VMC (Trung tâm Hòa giải Việt Nam – VMC thuộc VIAC).

• Nếu hòa giải thành, kết quả sẽ được hội đồng trọng tài VIAC công nhận và có giá trị như phán quyết trọng tài.

• Phương thức này vừa linh hoạt vừa đảm bảo kết quả có ràng buộc pháp lý.

2.2 Giải quyết tranh chấp trực tuyến (ODR – Online Dispute Resolution)

• Đang là xu hướng toàn cầu và Việt Nam bắt đầu triển khai thực nghiệm. Hệ thống ODR giúp hỗ trợ thương lượng, hòa giải hoặc trọng tài qua môi trường số.

• Tuy nhiên, khung pháp lý về ODR tại Việt Nam còn thiếu nhiều: thiếu luật cụ thể, chỉ mới có một số quy định nguyên tắc trong các văn bản như Luật Giao dịch điện tử 2005, Luật Thương mại 2005, Luật Trọng tài thương mại 2010, Nghị định 22/2017.

• Các chuyên gia khuyến nghị bổ sung khung pháp lý như: định nghĩa “trọng tài trực tuyến”, cơ chế thủ tục, bản chất phán quyết điện tử, chữ ký số, xác định địa điểm pháp lý…

• Vừa qua, giải pháp ODR càng được chú ý khi thương mại điện tử Việt Nam tăng trưởng nhanh — khoảng 52 tỷ USD vào năm 2025.

2.3 Cơ chế giải quyết tranh chấp ở cấp độ quốc tế – WTO

• Việt Nam là thành viên WTO. Khi xảy ra tranh chấp mang tính quốc gia (như chống bán phá giá, tự vệ, trợ cấp), có thể sử dụng cơ chế giải quyết của WTO.

• Cơ chế này gồm tham vấn, panel, kháng nghị trước Cơ quan Pháp lý (AB), dựa trên nguyên tắc công bằng, nhanh, hiệu quả và tuân thủ luật quốc tế.

3. Kết luận: Lựa chọn phương thức phù hợp

Khi nào nên chọn phương thức nào?

• Tranh chấp hợp tác lâu dài, ưu tiên giữ mối quan hệ → Ưu tiên thương lượng hoặc hòa giải.

• Muốn chắc chắn có phán quyết ràng buộc → chọn trọng tài (hoặc hòa giải liên thông trọng tài nếu muốn linh hoạt).

• Không có thỏa thuận trọng tài, hoặc muốn lực lượng nhà nước can thiệp → chuyển tòa án.

• Tranh chấp TMĐT → ODR là hướng triển vọng, cần theo dõi cập nhật pháp luật.

• Tranh chấp liên quốc gia có yếu tố Nhà nước → sử dụng cơ chế giải quyết WTO.

Lưu ý khi xây dựng điều khoản hợp đồng quốc tế

• Luôn nên ghi rõ phương thức giải quyết tranh chấp, thứ tự ưu tiên (ADR trước, sau đến tòa án), tổ chức áp dụng, luật áp dụng, địa điểm xử lý, chi phí phân chia…

4. Lời khuyên

Hãy bắt đầu với thỏa thuận ADR ngay từ đầu khi ký hợp đồng – để có lộ trình rõ ràng khi tranh chấp xảy ra. Nếu cần ràng buộc pháp lý mạnh – trọng tài luôn là lựa chọn hàng đầu. Xu hướng ODR và liên thông hòa giải – trọng tài là các cách tiếp cận mới, hiệu quả — nhưng cần sát sao về pháp lý và chi tiết kỹ thuật khi áp dụng. Với tranh chấp quốc tế có yếu tố Nhà nước, WTO là kênh hợp pháp và buộc phải tuân thủ.

Nếu bạn là doanh nghiệp đang đau đầu lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế phù hợp, DEDICA Law Firm sẵn sàng đồng hành cùng bạn. Chúng tôi tư vấn chiến lược pháp lý, soạn thảo điều khoản hợp đồng, và hỗ trợ toàn diện từ đàm phán ADR đến xử lý tại trọng tài hoặc tòa Án.

Liên hệ với DEDICA Law Firm để được tư vấn pháp lý chuyên sâu!

📞 Hotline: (+84) 39 969 0012 (Hỗ trợ qua WhatsApp, WeChat và Zalo)

🏢 Trụ sở chính: 144 đường Võ Văn Tần, phường Xuân Hòa, TP. Hồ Chí Minh (144 đường Võ Văn Tần, phường Võ Thị Sáu, Quận 3, TP. Hồ Chí Minh)

🕒 Giờ làm việc: Thứ Hai – Thứ Sáu (8:30 – 18:00)

Liên hệ ngay để nhận tư vấn miễn phí lần đầu từ đội ngũ luật sư chuyên nghiệp của chúng tôi!