Giải quyết tranh chấp về nghĩa vụ cấp dưỡng khi người trả cấp dưỡng định cư ở nước ngoài

Nov 7

Khi người có nghĩa vụ cấp dưỡng định cư hoặc làm việc ở nước ngoài, việc giải quyết nghĩa vụ cấp dưỡng tại Việt Nam đối với người được cấp dưỡng cư trú trong nước trở nên phức tạp hơn. Vậy đâu là quy định pháp lý, thẩm quyền xử lý, và giải pháp thực tiễn cho doanh nghiệp và cá nhân gặp tình huống này? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về vấn đề này và đưa ra hướng đi phù hợp.

1. Điều kiện pháp lý và thách thức khi trả cấp dưỡng ở nước ngoài

Việc người trả cấp dưỡng định cư hoặc cư trú ở nước ngoài tạo ra nhiều rủi ro pháp lý và khó khăn thực tiễn trong việc thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng tại Việt Nam. Phần này sẽ giúp bạn hiểu rõ về khái niệm, cơ sở pháp lý và những vướng mắc đặc thù.

1.1 Khái niệm và quy định pháp luật hiện hành

Theo Luật Hôn nhân và Gia đình 2014 (“LHN&GĐ 2014”), “cấp dưỡng” được hiểu là việc một người có nghĩa vụ đóng góp tiền hoặc tài sản khác để đáp ứng nhu cầu thiết yếu của người không sống chung với mình mà có quan hệ hôn nhân, huyết thống hoặc nuôi dưỡng.
Đặc biệt, đối với trường hợp có yếu tố nước ngoài (người trả cấp dưỡng hoặc người được cấp dưỡng cư trú ở nước ngoài hoặc có quốc tịch nước ngoài), Điều 129 LHN&GĐ 2014 quy định:

Nghĩa vụ cấp dưỡng sẽ tuân theo pháp luật của quốc gia nơi người yêu cầu cấp dưỡng cư trú.
Nếu người yêu cầu cấp dưỡng không có nơi cư trú tại Việt Nam thì áp dụng pháp luật của quốc gia mà người đó là công dân.
Như vậy, nếu người được cấp dưỡng đang cư trú tại Việt Nam, thì thường sẽ áp dụng pháp luật Việt Nam; nếu người được cấp dưỡng ở nước ngoài hoặc người trả cấp dưỡng ở nước ngoài, việc xác định luật áp dụng sẽ phức tạp hơn.

1.2 Thực tiễn vướng mắc khi người trả cấp dưỡng ở nước ngoài

Khi người có nghĩa vụ cấp dưỡng sống hoặc làm việc ở nước ngoài, xuất hiện một số vấn đề đáng lưu ý:

Thẩm quyền của tòa án và cơ quan giải quyết: Tranh chấp có yếu tố nước ngoài, có đương sự hoặc tài sản ở nước ngoài hoặc cần ủy thác tư pháp cho cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài thì theo Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, việc xét xử thường do tòa án nhân dân cấp tỉnh giải quyết.
Khó khăn trong thực hiện cấp dưỡng: Khi người trả cấp dưỡng ở nước ngoài, việc chuyển tiền, xác định thu nhập, xác minh nơi cư trú, xác định luật áp dụng và thực thi quyết định cấp dưỡng rất phức tạp. Ví dụ: chi phí gửi tiền quốc tế, tỷ giá, khả năng chi trả, thay đổi nơi cư trú.
Xác định nhu cầu thiết yếu và mức cấp dưỡng: Khi người được cấp dưỡng ở Việt Nam nhưng người trả cấp dưỡng ở nước ngoài, việc xác định mức “nhu cầu thiết yếu” và khả năng người trả cấp dưỡng chi trả theo luật Việt Nam có thể gặp khó khăn vì điều kiện sống ở nước ngoài và điều kiện ở Việt Nam khác nhau.
Trốn tránh nghĩa vụ, thay đổi điều kiện: Người trả cấp dưỡng ở nước ngoài có thể thay đổi nơi cư trú, công việc, thu nhập để tránh nghĩa vụ cấp dưỡng hoặc yêu cầu thay đổi mức cấp dưỡng vì lý do khó khăn tài chính. Điều này làm việc giải quyết tranh chấp kéo dài và khó thực thi.
Chấm dứt nghĩa vụ cấp dưỡng: Các trường hợp chấm dứt nghĩa vụ cấp dưỡng phải đảm bảo đúng quy định: người được cấp dưỡng thành niên và có khả năng lao động hoặc có tài sản tự nuôi mình; người cấp dưỡng chết; người được cấp dưỡng được nhận nuôi con hoặc các điều kiện khác. Việc người trả cấp dưỡng ở nước ngoài không đồng nghĩa với tự động chấm dứt nghĩa vụ.

Những điểm trên cho thấy rằng khi phát sinh tranh chấp về nghĩa vụ cấp dưỡng mà người trả cấp dưỡng cư trú ở nước ngoài, việc giải quyết cần có sự tính toán kỹ càng về luật áp dụng, thẩm quyền và đảm bảo thực thi.

2. Giải pháp thực tiễn và hướng dẫn để bảo vệ quyền lợi tại Việt Nam

Sau khi đã hiểu rõ những quy định và vướng mắc khi người trả cấp dưỡng ở nước ngoài, phần này sẽ hướng dẫn cách thức giải quyết, thủ tục và lưu ý thực tế để bạn – cá nhân hoặc doanh nghiệp có quan hệ liên quan – có thể bảo vệ quyền lợi tại Việt Nam.

2.1 Các bước thực hiện và chiến lược rõ ràng

Xác định người được cấp dưỡng và người có nghĩa vụ cấp dưỡng
- Người được cấp dưỡng thường là con chưa thành niên, hoặc con đã thành niên không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình.
- Xác định rõ nơi cư trú, quốc tịch, nơi làm việc hiện tại của người trả cấp dưỡng (ở trong nước hay nước ngoài) và người được cấp dưỡng (Việt Nam hoặc nước ngoài).
- Nếu người trả cấp dưỡng đang định cư ở nước ngoài thì xác định: liệu người được cấp dưỡng có cư trú tại Việt Nam hay không; luật áp dụng sẽ là luật nơi người được cấp dưỡng cư trú hoặc nơi người yêu cầu cấp dưỡng cư trú.
Xác định luật áp dụng và thẩm quyền giải quyết
- Nếu người được cấp dưỡng cư trú tại Việt Nam thì theo Điều 129 LHN&GĐ 2014, áp dụng pháp luật Việt Nam.
- Nếu người được cấp dưỡng không cư trú tại Việt Nam, luật nước ngoài có thể áp dụng.
- Thẩm quyền: Nếu tranh chấp có yếu tố nước ngoài, thường là tòa án nhân dân cấp tỉnh.
Thu thập chứng cứ và trình bày yêu cầu rõ ràng
- Chứng cứ về nơi cư trú, quốc tịch, thu nhập, tài sản người trả cấp dưỡng.
- Chứng cứ về nhu cầu thiết yếu của người được cấp dưỡng: chi phí sinh hoạt, học hành, y tế, mức sống nơi cư trú.
- Hợp đồng, thỏa thuận cấp dưỡng (nếu có), hoặc bản án/quyết định tòa án đã có.
- Chứng cứ về việc người trả cấp dưỡng thực hiện hoặc không thực hiện nghĩa vụ: chuyển tiền, gửi hiện vật, giao dịch quốc tế.
Lựa chọn phương thức thực hiện cấp dưỡng phù hợp
- Có thể thỏa thuận giữa các bên: định kỳ (hàng tháng/quý) hoặc một lần.
- Vì người trả cấp dưỡng ở nước ngoài, nên thỏa thuận rõ phương thức chuyển tiền quốc tế, tỷ giá, điều chỉnh mức cấp dưỡng theo biến động…
- Nếu không thỏa thuận được thì khởi kiện tại tòa án theo thủ tục dân sự.
Khởi kiện và thực thi quyết định tòa án
- Nộp đơn yêu cầu cấp dưỡng có yếu tố nước ngoài tại tòa án có thẩm quyền (trong nước hoặc nước ngoài tùy trường hợp).
- Yêu cầu xác định rõ mức cấp dưỡng, thời điểm bắt đầu thực hiện, phương thức chuyển tiền/hiện vật, điều kiện điều chỉnh.
- Sau khi có bản án/quyết định có hiệu lực pháp luật, người được cấp dưỡng/giám hộ có thể yêu cầu thi hành án: kể cả nếu người trả cấp dưỡng ở nước ngoài, có thể phải thực hiện bằng chuyển tiền quốc tế, phong tỏa tài sản ở Việt Nam hoặc nơi khác.

2.2 Lưu ý quan trọng và lời khuyên để hạn chế rủi ro

Rà soát hợp đồng/thỏa thuận ngay từ đầu: Khi người trả cấp dưỡng ở nước ngoài, nên ký hợp đồng cấp dưỡng rõ ràng, có điều khoản về thay đổi hoàn cảnh (ví dụ thu nhập giảm, nơi cư trú thay đổi), phương thức chuyển tiền quốc tế, tỷ giá, điều chỉnh mức cấp dưỡng.
Theo dõi tình hình thu nhập và nơi cư trú của người trả cấp dưỡng: Việc thay đổi thu nhập, nơi làm việc, nơi cư trú có thể ảnh hưởng khả năng thực hiện nghĩa vụ, và cũng là căn cứ để yêu cầu tòa án điều chỉnh cấp dưỡng.
Biết rõ chi phí quốc tế và tỷ giá ngoại tệ: Nếu chuyển tiền từ nước ngoài về Việt Nam, chi phí chuyển tiền, tỷ giá, thời gian, có thể ảnh hưởng tới quyền lợi người được cấp dưỡng.
Giải quyết tranh chấp càng sớm càng tốt: Thời gian kéo dài sẽ làm mất giá trị với người được cấp dưỡng, nhất là khi người trả cấp dưỡng thay đổi nơi cư trú hoặc chuyển tài sản ra nước ngoài.
Không trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng chỉ vì ra nước ngoài: Ở Việt Nam, hành vi trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng bị xử phạt hành chính theo Nghị định 144/2021/NĐ‑CP (phạt tiền từ 5 đến 10 triệu đồng) và có thể bị xử lý hình sự nếu tái phạm hoặc gây hậu quả nghiêm trọng.
Đồng hành cùng chuyên gia pháp lý: Vì yếu tố nước ngoài rất phức tạp (luật áp dụng, ủy thác tư pháp, chuyển tiền quốc tế), việc tham vấn công ty luật uy tín tại Việt Nam sẽ giúp bảo vệ quyền lợi của bạn tốt hơn.

3. Kết luận

Tranh chấp về nghĩa vụ cấp dưỡng khi người trả cấp dưỡng định cư ở nước ngoài là một trong những vấn đề phức tạp nhất trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài. Không chỉ đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về pháp luật Việt Nam, mà còn cần khả năng phối hợp linh hoạt với pháp luật và cơ quan nước ngoài để đảm bảo quyền lợi chính đáng của người được cấp dưỡng.

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, ngày càng nhiều trường hợp người Việt Nam ra nước ngoài sinh sống, làm việc hoặc định cư lâu dài, kéo theo những thách thức pháp lý về thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng, thi hành bản án, và bảo vệ quyền lợi của con cái, người thân còn ở Việt Nam. Vì vậy, việc chuẩn bị hồ sơ đầy đủ, xác định chính xác thẩm quyền, luật áp dụng và có chiến lược pháp lý cụ thể là vô cùng cần thiết.