Tranh chấp chia tài sản trong trường hợp hôn nhân vô hiệu tại Việt Nam

Khi một cuộc hôn nhân bị tuyên vô hiệu, việc phân chia tài sản giữa hai bên có nhiều điểm khác biệt so với trường hợp ly hôn thông thường. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ: hôn nhân vô hiệu là gì, cách xác định tài sản, nguyên tắc phân chia khi xảy ra tranh chấp và các bước để bảo vệ quyền lợi của mình trong thực tiễn tại Việt Nam.

1. Hôn nhân vô hiệu – khái niệm và hệ quả về quyền tài sản

1.1 Hôn nhân vô hiệu là gì?

Hôn nhân vô hiệu là quan hệ hôn nhân bị tòa án tuyên không có hiệu lực từ đầu do vi phạm điều kiện kết hôn theo Luật Hôn nhân và Gia đình 2014 (ví dụ: kết hôn khi còn vợ/chồng với người khác, vô năng làm chủ hành vi, vi phạm điều cấm về kết hôn …). Khi hôn nhân bị tuyên vô hiệu, nó bị xem như chưa từng tồn tại về mặt pháp lý.

1.2 Hệ quả pháp lý về tài sản

• Việc tuyên hôn nhân vô hiệu không làm phát sinh chế độ tài sản chung như khi kết hôn hợp pháp.

• Tuy nhiên, nếu trong quá trình sống chung giữa các bên có phát sinh tài sản (tài sản dùng chung, góp vốn, tài sản do công sức đóng góp…) thì việc phân chia vẫn phải được giải quyết theo quy định pháp luật.

• Thỏa thuận giữa các bên (nếu có lập trước hoặc sau khi phát sinh) về tài sản trong thời gian sống chung có thể được tòa xem xét, nhưng phải tuân theo các điều kiện để có hiệu lực.

Vì vậy, khi hôn nhân vô hiệu cũng có thể phát sinh tranh chấp chia tài sản — vấn đề này không chỉ mang tính lý thuyết mà rất dễ xảy ra trong thực tế.

2. Xác định tài sản – bước tiên quyết trong tranh chấp

Trước khi đến phần phân chia, cần làm rõ tài sản nào thuộc sở hữu riêng, tài sản nào được xem như tài sản chung (dù hôn nhân hợp pháp hay bị vô hiệu) để xác định phần phân chia.

2.1 Tài sản riêng

Theo Điều 43 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, tài sản riêng gồm:

• Tài sản mỗi bên có trước khi chung sống (trong trường hợp hôn nhân vô hiệu, “trước khi chung sống như vợ chồng”).

• Tài sản được thừa kế, được tặng cho riêng cho một bên (có giấy tờ chứng minh rõ).

• Tài sản phục vụ nhu cầu thiết yếu, và các tài sản khác được xác định là tài sản riêng theo luật định.

Nếu một bên muốn yêu cầu tài sản đang tranh chấp là tài sản riêng, họ phải chứng minh nguồn gốc bằng tài liệu, chứng cứ rõ ràng. Nếu không chứng minh được, tài sản đó sẽ bị coi là chung.

2.2 Tài sản chung phát sinh trong thời gian chung sống

Dù hôn nhân vô hiệu, nếu giữa hai người có cùng tạo lập tài sản (công sức, vốn góp, thu nhập chung…), tài sản đó có thể được xem như tài sản chung để phân chia.
Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, Điều 33 quy định tài sản chung là các tài sản do vợ, chồng tạo ra, thu nhập hợp pháp trong thời kỳ chung sống, lợi ích từ tài sản riêng nếu hai bên có thỏa thuận,…
Nếu không có bằng chứng xác định tài sản riêng thì tài sản đó được xem là tài sản chung.

2.3 Thỏa thuận chế độ tài sản – có thể bị vô hiệu

Nếu hai bên có lập thỏa thuận về chế độ tài sản (trước hoặc trong khi chung sống), thì thỏa thuận này sẽ được tòa xem xét. Tuy nhiên, theo Điều 50 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, thỏa thuận chế độ tài sản có thể bị tuyên vô hiệu nếu:

• Không tuân thủ điều kiện có hiệu lực giao dịch (ví dụ: một bên bị ép buộc, không tự nguyện).

• Nội dung vi phạm các điều luật 29, 30, 31, 32 của Luật Hôn nhân và Gia đình (ví dụ: phân chia tài sản gây ảnh hưởng nghiêm trọng quyền nuôi dưỡng, quyền thừa kế của con).

• Mục đích, nội dung của thỏa thuận ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi hợp pháp của con, người khác.

Khi thỏa thuận vô hiệu, việc phân chia tài sản sẽ được thực hiện theo quy định của pháp luật.

3. Nguyên tắc phân chia tài sản khi tranh chấp xảy ra

Khi các bên không tự thỏa thuận được hoặc thỏa thuận bị vô hiệu, tòa án sẽ can thiệp theo nguyên tắc chung của pháp luật. Dưới đây là các nguyên tắc cơ bản:

3.1 Nguyên tắc áp dụng luật định khi thỏa thuận không hợp lệ

Nếu chế độ tài sản giữa các bên không rõ ràng hoặc thỏa thuận bị vô hiệu, phải áp dụng chế độ tài sản theo luật định (Luật Hôn nhân và Gia đình 2014).

3.2 Nguyên tắc “chia đôi nhưng có linh hoạt”

Theo khoản 2 Điều 59 Luật Hôn nhân và Gia đình, tài sản chung được chia đôi nhưng tòa sẽ xem xét các yếu tố khác để điều chỉnh tỷ lệ: hoàn cảnh của mỗi bên, công sức đóng góp, lỗi trong vi phạm quyền – nghĩa vụ vợ chồng, nhu cầu tiếp tục tạo thu nhập.

Trên thực tế, việc chia 50/50 không phải là bắt buộc cứng nhắc — tòa có thể chia theo tỷ lệ 40/60, 45/55… thậm chí 70/30 nếu có lý do đặc biệt thuyết phục.

3.3 Nguyên tắc ưu tiên chia hiện vật trước

Tòa sẽ ưu tiên phân chia tài sản bằng hiện vật (nhà cửa, đất đai, đồ dùng gia đình…) nếu có thể. Nếu không thực hiện được bằng hiện vật, mới định giá thành tiền để chia.

3.4 Bảo vệ quyền lợi người thứ ba và con cái

• Nếu tài sản có liên quan đến người thứ ba (ví dụ bên mua bán, ngân hàng thế chấp…), tòa xem xét xem quyền, nghĩa vụ với người thứ ba có cần được giải quyết trong vụ án chia tài sản chung.

• Khi tranh chấp ảnh hưởng quyền lợi của con chưa thành niên hoặc người không có khả năng lao động, tòa sẽ ưu tiên bảo vệ quyền lợi chính đáng của họ.

4. Quy trình khởi kiện và bảo vệ quyền lợi cá nhân

Để giải quyết tranh chấp chia tài sản trong hôn nhân vô hiệu, bạn nên thực hiện các bước sau:

Kiểm tra, thu thập chứng cứ rõ ràng

• Giấy tờ chứng minh tài sản riêng (giấy tờ trước khi chung sống, giấy tặng cho, di chúc, sổ đỏ, hóa đơn).

• Chứng cứ về tài sản chung (hợp đồng mua bán chung, sao kê thu nhập chung, biên bản giao góp vốn).

Xác định yêu cầu cụ thể trong đơn khởi kiện

• Yêu cầu tòa tuyên hợp đồng thỏa thuận tài sản vô hiệu (nếu có).

• Yêu cầu tòa xác định tài sản chung, tài sản riêng và phân chia theo tỷ lệ.

Nộp đơn khởi kiện tại tòa án có thẩm quyền

• Có thể là tòa án nhân dân cấp huyện/quận nơi cư trú hoặc nơi có tài sản tranh chấp.

• Tòa án sẽ hướng dẫn bạn bổ sung chứng cứ khi cần.

Tham gia hòa giải và phiên xét xử

• Tòa thường tổ chức hòa giải trước khi xét xử — nếu bên kia chấp nhận thỏa thuận thì có thể tiết kiệm thời gian, chi phí.

• Tại phiên xét xử, luật sư hoặc bạn cần trình bày rõ lý lẽ, chứng cứ, đề xuất tỷ lệ phân chia phù hợp.

Thực thi bản án/ quyết định

• Sau khi có bản án có hiệu lực, nếu bên kia không thi hành, bạn có thể yêu cầu cơ quan thi hành án cưỡng chế theo quy định.

5. Kinh nghiệm và lưu ý để bảo vệ quyền lợi

• Thỏa thuận tài sản trong khi sống chung nếu có thể — lập văn bản rõ ràng, đảm bảo tự nguyện, tuân hình thức công chứng để có giá trị chứng minh về sau.

• Lưu giữ chứng cứ chi tiết từ đầu: hóa đơn, hợp đồng, biên bản góp vốn, sao kê tài khoản chung…

• Xác định việc phân chia hợp lý – không nên quá cứng nhắc 50/50 nếu có yếu tố bất lợi hoặc công sức khác biệt giữa hai bên.

• Theo dõi hiện trạng tài sản – nếu tài sản chung bị chuyển đổi, tiêu hao, phân chia trước khi khởi kiện, cần cung cấp chứng cứ để tòa xem xét thiệt hại phát sinh.

• Sử dụng hỗ trợ chuyên môn – luật sư có kinh nghiệm về hôn nhân gia đình sẽ giúp xây dựng chiến lược phù hợp, đưa ra tỷ lệ hợp lý, làm rõ chứng cứ và bảo vệ quyền lợi tốt hơn.

Liên hệ với DEDICA Law Firm để được tư vấn pháp lý chuyên sâu!

📞 Hotline: (+84) 39 969 0012 (Hỗ trợ qua WhatsApp, WeChat và Zalo)

🏢 Trụ sở chính: 144 đường Võ Văn Tần, phường Xuân Hòa, TP. Hồ Chí Minh (144 đường Võ Văn Tần, phường Võ Thị Sáu, Quận 3, TP. Hồ Chí Minh)

🕒 Giờ làm việc: Thứ Hai – Thứ Sáu (8:30 – 18:00)

Liên hệ ngay để nhận tư vấn miễn phí lần đầu từ đội ngũ luật sư chuyên nghiệp của chúng tôi!