Vai trò công đoàn trong giải quyết tranh chấp lao động tại Việt Nam
1. Công đoàn – “cầu nối” trong tranh chấp lao động
Khi giữa người lao động và người sử dụng lao động xuất hiện tranh chấp lao động, tổ chức công đoàn là thành tố không thể thiếu để đưa mối quan hệ lao động trở lại quỹ đạo hài hòa, ổn định, tiến bộ. Với vị trí trung gian, công đoàn có trách nhiệm “giữ lửa” mối quan hệ lao động bằng cách bảo vệ quyền lợi người lao động, thúc đẩy thương lượng, hòa giải trước khi đưa tranh chấp vào tố tụng.
Từ 1/7/2025, Luật Công đoàn 2024 chính thức có hiệu lực, đặt ra những quy định mới liên quan đến giải quyết tranh chấp về quyền công đoàn — đây là điểm mới quan trọng mà các doanh nghiệp và công đoàn cơ sở cần lưu ý.
Vậy cụ thể công đoàn làm gì khi có tranh chấp?
2. Công đoàn tham gia từ “giai đoạn đầu” – phòng trước, ngăn sau
2.1. Tuyên truyền, xây dựng kiến thức cho người lao động
Công đoàn có trách nhiệm phổ biến, giải thích pháp luật lao động, quyền — nghĩa vụ của người lao động và người sử dụng lao động, hợp đồng lao động, thỏa ước lao động tập thể (TƯLĐTT). Nhờ đó, người lao động được trang bị kiến thức để phát hiện vi phạm sớm, hạn chế tranh chấp xảy ra.
2.2. Tham gia xây dựng và giám sát thực hiện Thỏa ước lao động tập thể
Công đoàn đại diện cho người lao động trong việc đàm phán, ký kết, giám sát thực thi TƯLĐTT — vốn là công cụ quan trọng để thiết lập cơ chế giải quyết tranh chấp nội bộ, đặt ra các cam kết trách nhiệm giữa hai bên.
2.3. Đối thoại – thương lượng tại doanh nghiệp
Khi người lao động khiếu nại, phản ánh, công đoàn (cơ sở hoặc cấp trên) thường được cử vào thương lượng với sử dụng lao động. Qua đó, tranh chấp cá nhân hay tập thể có thể được tháo gỡ trước khi đẩy lên hòa giải hoặc tòa án.
2.4. Hòa giải nội bộ và phối hợp với hòa giải viên lao động
Theo Luật Lao động 2019 và các hướng dẫn hiện hành, trước khi đưa tranh chấp lao động ra trọng tài hoặc tòa, hai bên phải thông qua hòa giải viên lao động. Công đoàn có thể tham gia phiên hòa giải để hỗ trợ người lao động hoặc thúc đẩy thỏa thuận đạt được.
3. Công đoàn trong tố tụng – bảo vệ quyền lợi người lao động khi bước qua “giới hạn thương lượng”
Khi thương lượng, hòa giải không thành, công đoàn vẫn giữ vai trò then chốt khi các bên đưa tranh chấp vào giai đoạn tố tụng hoặc yêu cầu pháp lý cao hơn.
3.1. Đại diện hoặc tham gia tố tụng dân sự
Công đoàn cơ sở có thể được ủy quyền hoặc được Tòa án chỉ định làm đại diện cho người lao động hoặc tập thể lao động trong vụ án lao động, việc lao động.
Trong nhiều trường hợp, công đoàn khởi kiện với tư cách nguyên đơn đòi người sử dụng lao động thực hiện nghĩa vụ (ví dụ: thanh toán tiền lương, bồi thường) hoặc bị kiện do tổ chức đình công bất hợp pháp.
Công đoàn được quyền tham gia vào phiên họp kiểm tra chứng cứ, tiếp cận tài liệu, hòa giải tại tòa và các thủ tục tố tụng khác để bảo đảm quyền lợi người lao động.
3.2. Lãnh đạo đình công theo luật định
Khi mọi biện pháp đều không hiệu quả và tranh chấp chưa được tòa giải quyết dứt điểm, công đoàn có quyền tổ chức và lãnh đạo đình công theo quy định của Bộ luật Lao động 2019.
Công đoàn chỉ quyết định đình công khi có trên 50% số người trong tập thể đồng ý thông qua hình thức lấy ý kiến.
Công đoàn có quyền rút hoặc chấm dứt đình công nếu các bên đạt được thỏa thuận hoặc khi điều kiện pháp lý cho phép.
Việc đình công phải tuân thủ trình tự, nội dung, thông báo và báo cáo tới cơ quan liên quan theo quy định để đảm bảo tính hợp pháp.
3.3. Giải quyết tranh chấp về quyền công đoàn
Một điểm mới nổi bật trong Luật Công đoàn 2024 là quy định về tranh chấp về quyền công đoàn. Theo Điều 35 Luật này:
Tranh chấp về quyền công đoàn trong quan hệ lao động được giải quyết theo quy định của pháp luật lao động.
Công đoàn cơ sở hoặc cấp trên trực tiếp nếu cho rằng người sử dụng lao động từ chối thực hiện trách nhiệm với công đoàn có thể kiến nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Các hành vi vi phạm về tổ chức, hoạt động công đoàn có thể bị xử lý vi phạm hành chính, kỷ luật, thậm chí truy cứu hình sự nếu gây thiệt hại nghiêm trọng.
Như vậy từ 2025 trở đi, công đoàn không chỉ can dự trong tranh chấp lao động truyền thống, mà còn có quyền bảo vệ “quyền công đoàn” theo luật mới.
4. Thách thức thực tế và hướng phát huy vai trò công đoàn
4.1. Thách thức đang tồn tại
Nguồn lực hạn chế: Nhiều công đoàn cơ sở, đặc biệt ở doanh nghiệp nhỏ hoặc vùng xa, thiếu đội ngũ pháp lý, tài chính để hỗ trợ tố tụng hoặc thương lượng chuyên sâu.
Áp lực từ phía sử dụng lao động: Trong thực tế, công đoàn cơ sở đôi khi chịu ảnh hưởng từ ban lãnh đạo doanh nghiệp, dẫn đến khó giữ lập trường độc lập trong tranh chấp.
Chưa phổ biến thực hành hòa giải – đối thoại: Một số nơi vẫn “bỏ qua” giai đoạn thương lượng, hoặc hòa giải thực chất chỉ là hình thức, thiếu sự trung thực và cam kết từ phía sử dụng lao động.
Sinh viên người lao động thiếu kiến thức pháp luật: Khi tranh chấp xảy ra, họ không biết tìm đến công đoàn, hoặc không hiểu quyền lợi để ủy quyền tham gia tố tụng.
4.2. Hướng nâng cao hiệu quả vai trò công đoàn
Đầu tư nguồn lực pháp lý nội bộ: Công đoàn cấp trên nên hỗ trợ công đoàn cơ sở xây dựng đội ngũ tư vấn pháp luật, phối hợp với luật sư bên ngoài để trợ giúp trong tranh chấp.
Đẩy mạnh đào tạo kỹ năng thương lượng, hòa giải: Bởi nhiều tranh chấp có thể giải quyết nếu có nghệ thuật đàm phán – hòa giải tốt ngay từ khi mới phát sinh.
Cơ chế phối hợp rõ ràng với cơ quan lao động và hòa giải viên: Việc thông tin, hỗ trợ lẫn nhau giữa công đoàn và các tổ chức nhà nước sẽ rút ngắn thời gian giải quyết tranh chấp.
Tăng cường kiểm tra, giám sát thực thi thỏa ước, quy chế dân chủ: Khi công đoàn giám sát chặt việc thực hiện nội quy, thỏa ước, sẽ hạn chế vi phạm dẫn tới tranh chấp.
Sử dụng quy định mới trong Luật Công đoàn 2024: Nhờ quyền kiến nghị, bảo vệ quyền công đoàn, công đoàn có thể can dự nhiều hơn từ giai đoạn đầu của tranh chấp quyền.
5. Kết luận
Công đoàn trong giải quyết tranh chấp lao động là “sứ giả công lý” giữa người lao động và người sử dụng lao động. Từ giai đoạn phòng ngừa, thương lượng, hòa giải đến tham gia tố tụng hoặc lãnh đạo đình công — công đoàn đóng vai trò xuyên suốt. Với quy định mới từ Luật Công đoàn 2024, công đoàn còn được trao quyền mạnh mẽ hơn để bảo vệ “quyền của chính mình”.
Liên hệ với DEDICA Law Firm để được tư vấn pháp lý chuyên sâu!
📞 Hotline: (+84) 39 969 0012 (Hỗ trợ qua WhatsApp, WeChat và Zalo)
🏢 Trụ sở chính: 144 đường Võ Văn Tần, phường Xuân Hòa, TP. Hồ Chí Minh (144 đường Võ Văn Tần, phường Võ Thị Sáu, Quận 3, TP. Hồ Chí Minh)
🕒 Giờ làm việc: Thứ Hai – Thứ Sáu (8:30 – 18:00)
Liên hệ ngay để nhận tư vấn miễn phí lần đầu từ đội ngũ luật sư chuyên nghiệp của chúng tôi!
