Giải quyết tranh chấp quyền nuôi con khi ly hôn có yếu tố nước ngoài tại Việt Nam

Khi một trong hai vợ chồng là người nước ngoài, hoặc con mang quốc tịch nước ngoài, vấn đề ly hôn—nhất là tranh chấp quyền nuôi con khi ly hôn có yếu tố nước ngoài—gây ra nhiều phức tạp hơn so với trường hợp thuần trong nước. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ cơ sở pháp lý, cách thức giải quyết tại Việt Nam và những lưu ý thực tiễn để bảo vệ quyền lợi tốt nhất cho con cái.

1. Cơ sở pháp lý và phạm vi áp dụng

1.1 Luật, Nghị quyết hướng dẫn mới

• Luật Hôn nhân và Gia đình 2014 (Điều 81, 82) quy định về quyền, nghĩa vụ nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục con sau khi ly hôn, quyền thăm nom, nghĩa vụ cấp dưỡng.

• Từ 1/7/2024 có hiệu lực Nghị quyết 01/2024/NQ‑HĐTP của Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao, hướng dẫn rõ hơn cách áp dụng các quy định về quyền nuôi con, nhất là trong việc đánh giá “quyền lợi về mọi mặt của con” khi cha mẹ không thỏa thuận được.

• Trong trường hợp liên quan yếu tố quốc tế, Tòa án Việt Nam vẫn có thể thụ lý và giải quyết ly hôn và quyền nuôi con nếu có căn cứ thẩm quyền theo Bộ luật Tố tụng dân sự hoặc Nghị quyết 01/2024 hướng dẫn các trường hợp bị đơn ở nước ngoài không cung cấp địa chỉ rõ ràng.

1.2 Ai thuộc “yếu tố nước ngoài”?

Một vụ ly hôn có yếu tố nước ngoài khi ít nhất một trong các điều kiện sau xảy ra:

• Một bên là người nước ngoài hoặc có quốc tịch ngoài Việt Nam.

• Con chung mang quốc tịch nước ngoài hoặc được nuôi dưỡng ở nước ngoài.

• Ly hôn được khởi kiện tại nước ngoài, sau đó yêu cầu công nhận ở Việt Nam.

• Người Việt ở nước ngoài muốn ly hôn, chuyển hồ sơ về Việt Nam để giải quyết.

Khi những yếu tố này xuất hiện, việc xác định tòa án có thẩm quyền, luật áp dụng và cách thức thông báo người bị đơn ở nước ngoài cần được chú ý kỹ.

2. Thẩm quyền và cách thức Tòa án Việt Nam giải quyết tranh chấp nuôi con

2.1 Xác định thẩm quyền của Tòa án

• Trong nhiều trường hợp, Tòa án Việt Nam hoàn toàn có thể thụ lý giải quyết ly hôn có yếu tố nước ngoài, đặc biệt khi con chung đang sinh sống tại Việt Nam.

• Nếu bị đơn là người nước ngoài hoặc người Việt Nam định cư ở nước ngoài, nhưng không có địa chỉ rõ ràng, Tòa án vẫn có thể xét xử vắng mặt bị đơn sau khi đã thông báo và niêm yết công khai theo quy định tại Nghị quyết 01/2024.

• Khi ly hôn đã được quyết định ở nước ngoài, muốn công nhận tại Việt Nam (ví dụ để thực thi phần quyền nuôi con hoặc cấp dưỡng), phải làm thủ tục công nhận bản án nước ngoài theo quy định tố tụng.

2.2 Quy trình giải quyết tranh chấp quyền nuôi con

1. Thỏa thuận giữa cha mẹ
   Nếu hai bên tự thỏa thuận ai nuôi con, mức cấp dưỡng, quyền thăm nom phù hợp với lợi ích con, Tòa án sẽ ghi nhận nếu không vi phạm pháp luật hay gây thiệt hại cho con.

2. Khởi kiện tại Tòa án
   Khi không thỏa thuận được, một bên có quyền khởi kiện đòi quyền nuôi con, chia quyền nuôi con.

   • Tòa xét trên cơ sở quyền lợi toàn diện của con, theo hướng dẫn tại Nghị quyết 01/2024.

   • Nếu con từ đủ 07 tuổi trở lên, Tòa án phải xem xét nguyện vọng của con, nhưng không bắt buộc theo nguyện vọng nếu không phù hợp lợi ích.

   • Nếu con dưới 36 tháng (3 tuổi), thông thường mẹ sẽ được giao nuôi trực tiếp, trừ khi mẹ không đủ điều kiện.

   • Tòa cũng phải cân nhắc việc bảo vệ con khỏi xáo trộn môi trường sống, giữ ổn định tâm lý.

3. Thực thi quyết định tại Việt Nam
   Sau khi bản án hoặc quyết định có hiệu lực, nếu con và người trực tiếp nuôi con đang ở Việt Nam, việc thi hành quyền nuôi con, cấp dưỡng, thăm nom được bảo đảm theo quy định của luật thi hành án dân sự.
   Nếu một bên ở nước ngoài, cần gửi yêu cầu thi hành ra quốc tế (nếu hai quốc gia có điều ước hoặc công nhận lẫn nhau).

3. Những yếu tố quyết định quyền nuôi con trong vụ có yếu tố quốc tế

Khi có yếu tố nước ngoài, Tòa án Việt Nam vẫn căn cứ các yếu tố nội tại để quyết định ai được quyền nuôi con. Dưới đây là các yếu tố quan trọng:

• Khả năng chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục: thu nhập, công việc, nơi cư trú, thời gian dành cho con, khả năng bảo vệ con.

• Sự gắn bó tình cảm giữa con và cha/mẹ, mức độ liên hệ trước đó.

• Nguyện vọng của con (nếu đủ 07 tuổi trở lên).

• Ổn định môi trường sống: nếu chuyển con đi nước ngoài hoặc sang quốc gia khác, cần cân nhắc tác động tới học tập, giao tiếp, văn hóa, chăm sóc, tình trạng cư trú.

• Yếu tố quốc tịch của con: nếu con mang quốc tịch nước ngoài, Tòa án có thể xem xét quốc tịch đó trong tính toán thuận lợi nuôi dưỡng tại quốc gia tương ứng (nhưng không phải yếu tố quyết định duy nhất).

• Tình trạng điều kiện của mẹ: theo Nghị quyết 01/2024, mẹ được xem như không đủ điều kiện nuôi nếu mắc bệnh hiểm nghèo, thu nhập thấp (dưới ½ lương tối thiểu vùng) hoặc không có thời gian tối thiểu để trông nom.

4. Ví dụ điển hình & giải pháp thực tế

Ví dụ minh họa

Ông A (người Việt Nam) kết hôn với bà B (người nước ngoài). Sau vài năm sống tại Việt Nam, họ có một con chung mang quốc tịch đôi. Khi ly hôn, bà B muốn đưa con về quốc gia của mình để học tập, trong khi A muốn con ở lại Việt Nam.

• A khởi kiện tại Tòa án Việt Nam vì con đang sống tại Việt Nam (Thẩm quyền Việt Nam hợp lý).

• Tòa xét thấy A có điều kiện ổn định, có thời gian chăm sóc và ổn định môi trường sống, trong khi bà B không có bằng chứng chắc chắn về môi trường học tập tốt hơn ở nước ngoài.

• Nếu con từ 7 tuổi trở lên, Tòa sẽ lấy ý kiến con.

• Kết quả, Tòa quyết định giao con cho A nuôi tại Việt Nam, bà B có quyền thăm nom và cấp dưỡng theo quyết định.

Giải pháp để tăng khả năng thắng kiện

• Chuẩn bị hồ sơ chứng minh điều kiện chăm sóc: thu nhập, thời gian, nhà cửa, bằng cấp, môi trường sống.

• Giao tiếp và có quan hệ tốt, liên tục với con để thể hiện mức độ gắn bó.

• Nếu muốn đưa con về nước ngoài, lập kế hoạch thực tế cho học tập, sinh sống, chứng minh lợi ích của con nếu chuyển đi.

• Khi con đủ tuổi, tạo điều kiện cho con thể hiện ý kiến trung thực khi Tòa lấy ý kiến.

• Nếu bị đơn là người nước ngoài, tìm cách hợp tác trong việc thông báo, ủy quyền, hoặc nhờ tổ chức đại diện truyền đạt thông báo.

5. Kết luận

Tranh chấp quyền nuôi con khi ly hôn có yếu tố nước ngoài tại Việt Nam là lĩnh vực tương đối phức tạp, đòi hỏi hiểu biết về luật quốc gia, tố tụng quốc tế và khả năng chứng minh điều kiện cá nhân. Nhưng không vì thế mà bạn chịu thiệt. Với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, chứng cứ đầy đủ và chiến lược đúng đắn, quyền lợi của con bạn hoàn toàn có thể được bảo vệ tốt.

Nếu bạn đang trải qua tình huống như vậy hoặc cần hỗ trợ soạn thảo đơn kiện, xác minh điều kiện nuôi con, lấy ý kiến con hay phối hợp thi hành quyết định giữa hai nước, bạn có thể liên hệ để được tư vấn chi tiết và đồng hành pháp lý phù hợp nhất.

Liên hệ với DEDICA Law Firm để được tư vấn pháp lý chuyên sâu!

📞 Hotline: (+84) 39 969 0012 (Hỗ trợ qua WhatsApp, WeChat và Zalo)

🏢 Trụ sở chính: 144 đường Võ Văn Tần, phường Xuân Hòa, TP. Hồ Chí Minh (144 đường Võ Văn Tần, phường Võ Thị Sáu, Quận 3, TP. Hồ Chí Minh)

🕒 Giờ làm việc: Thứ Hai – Thứ Sáu (8:30 – 18:00)

Liên hệ ngay để nhận tư vấn miễn phí lần đầu từ đội ngũ luật sư chuyên nghiệp của chúng tôi!