Giải quyết tranh chấp về chậm giao hàng trong logistics quốc tế tại Việt Nam

Khi logistics quốc tế ngày càng phát triển, vấn đề chậm giao hàng không còn là chuyện hiếm. Việc này có thể gây thiệt hại to lớn cho bên mua, bên bán, người vận chuyển, kể cả các bên trung gian. Bài viết dưới đây tổng hợp các quy định mới nhất, kinh nghiệm, hướng giải quyết thực tế tại Việt Nam, giúp bạn xử lý tranh chấp chậm giao hàng hợp đồng quốc tế hiệu quả.

1. Các quy định pháp lý liên quan đến chậm giao hàng quốc tế ở Việt Nam

1.1. Nghĩa vụ giao hàng, trách nhiệm của người vận chuyển và người bán

• Theo Luật Thương mại Việt Nam, bên bán có nghĩa vụ giao hàng đúng thời gian, địa điểm đã thỏa thuận trong hợp đồng mua bán quốc tế nếu hợp đồng có quy định về thời điểm giao hàng. Nếu không có thỏa thuận rõ ràng, nghĩa vụ giao đúng thời gian vẫn được hiểu theo các điều kiện tập quán thương mại quốc tế và thông lệ của ngành logistics.

• Nếu sử dụng vận tải đường biển, Bộ luật Hàng hải Việt Nam có các quy định cụ thể về thời hạn tối đa để người nhận hàng có quyền thông báo mất hàng nếu hàng hóa không được giao trong một khoảng thời gian nhất định — ví dụ, 60 ngày kể từ ngày mà hàng hóa theo hợp đồng lẽ ra phải được giao.

• Nếu có thỏa thuận phạt vi phạm hợp đồng (liquidated damages / penalty), người chậm giao hàng sẽ bị phạt theo mức thỏa thuận giữa các bên. Luật Thương mại 2005 (Điều 300, 301) quy định nếu có thỏa thuận, bên vi phạm có nghĩa vụ trả phạt vi phạm hợp đồng.

1.2. Thời hiệu khiếu nại, quyền khiếu nại và các hạn chế pháp lý

• Theo Luật Thương mại 2005, thời hiệu khởi kiện các tranh chấp thương mại nói chung là 02 năm kể từ thời điểm quyền, lợi ích hợp pháp bị xâm phạm.

• Trong lĩnh vực vận chuyển đường biển, nếu hàng hóa không được giao đúng hạn, người nhận hàng có quyền thông báo mất hàng trong vòng 60 ngày kể từ ngày hàng lẽ ra phải được giao — và nếu không có thông báo bằng văn bản trong khoảng thời gian đó, người vận chuyển có thể được miễn trách nhiệm bồi thường cho chậm trả hàng.

• Các bên có thể lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp (thương lượng, hòa giải, trọng tài, tòa án) tùy theo hợp đồng và cam kết trước đó.

2. Các cách thức xử lý tranh chấp chậm giao hàng quốc tế – Kinh nghiệm và giải pháp

2.1. Trước khi tranh chấp – chuẩn bị hợp đồng và chứng cứ

• Thỏa thuận rõ ràng trong hợp đồng: Bao gồm ngày giao hàng rõ ràng, địa điểm, điều kiện giao hàng (Incoterms nếu có), phạt chậm giao, điều kiện miễn trách nhiệm (force majeure), trách nhiệm vận chuyển (nếu dùng nhiều đường/ phương thức vận chuyển). Khi có yếu tố quốc tế, nên quy định luật áp dụng và tòa/trọng tài giải quyết tranh chấp.

• Thiết lập hệ thống theo dõi & thông báo: Giám sát tiến độ vận chuyển, có thể thông qua bên vận chuyển, forwarder, hãng tàu; nếu có dấu hiệu chậm trễ, thông báo ngay. Điều này sẽ giúp giảm thiểu thiệt hại và là chứng cứ quan trọng cho phần yêu cầu bồi thường nếu tranh chấp xảy ra.

• Tập hợp chứng cứ đầy đủ: Hợp đồng (kèm các phụ lục/ điều kiện Incoterms), email/ thư từ duyệt tiến độ giao hàng, biên bản bàn giao lô hàng, chứng từ vận tải, hóa đơn, báo cáo hải quan, chứng nhận tình trạng hàng hóa nếu có hư hại. Những tài liệu này rất cần khi hòa giải, trọng tài hoặc tòa án.

2.2. Khi tranh chấp xảy ra – các phương thức giải quyết

• Thương lượng: Đây là cách nhanh nhất, ít chi phí nhất, thường được lựa chọn đầu tiên. Nếu hai bên giữ được mối quan hệ hợp tác quốc tế thì việc trao đổi, đưa ra đề xuất khắc phục (ví dụ giao bù, giảm giá, phạt vi phạm, bồi thường thiệt hại) có thể giải quyết được sớm.

• Hòa giải thương mại: Theo Nghị định số 22/2017/NĐ-CP, các bên có thể thỏa thuận hòa giải vào bất kỳ thời điểm nào sau khi tranh chấp xảy ra. Hòa giải viên trung gian có thể giúp hai bên đạt được thỏa thuận chấp nhận được.

• Trọng tài thương mại quốc tế / trong nước: Nếu hợp đồng có điều khoản trọng tài, phương thức này có ưu điểm như tính bảo mật cao, linh hoạt về thời gian, chuyên môn cao trong xử lý tranh chấp quốc tế, và phán quyết được thi hành tại nhiều quốc gia nếu có công nhận và tham gia các công ước quốc tế. Đây là lựa chọn phù hợp khi tranh chấp lớn, số tiền thiệt hại cao hoặc bên bị chậm giao là doanh nghiệp lớn, có ảnh hưởng, hoặc có yếu tố quốc tế mạnh.

• Khởi kiện tại Tòa án Việt Nam: Khi không có thỏa thuận trọng tài, hoặc trọng tài không phải là lựa chọn khả thi, bên bị thiệt hại có thể khởi kiện tại tòa án có thẩm quyền. Cần lưu ý xác định tòa án có thẩm quyền nếu hợp đồng có yếu tố nước ngoài (ví dụ: một bên có trụ sở ở nước ngoài).

2.3. Xác định thiệt hại, phạt vi phạm, bồi thường

• Nếu có thỏa thuận phạt vi phạm trong hợp đồng, bên bị chậm giao hàng cần thực hiện nghĩa vụ trả phạt theo mức đã cam kết. Nếu mức phạt vi phạm được cam kết vượt quá giới hạn nào đó? Theo Luật Thương mại, mức phạt vi phạm không được vượt quá giá trị phần nghĩa vụ bị vi phạm (tùy từng trường hợp).

• Bồi thường thiệt hại phát sinh: bên bị chậm giao có thể phải bồi thường thiệt hại do sự kiện chậm giao gây ra: mất sản xuất, tổn thất hàng hóa, chi phí phát sinh, đơn hàng bị huỷ etc. Chứng minh thiệt hại là yếu tố quan trọng.

• Tránh mất quyền do chủ quan: ví dụ nếu luật quy định phải thông báo chậm trả hàng trong một thời hạn — như trong Luật Hàng hải VN là 60 ngày — nếu không thực hiện, người nhận hàng có thể mất quyền yêu cầu bồi thường cho phần chậm giao đó.

3. Thực tiễn tại Việt Nam & các lưu ý đặc biệt

• Các bản án gần đây về tranh chấp hợp đồng vận chuyển, logistics đều nhấn mạnh việc căn cứ hợp đồng và “ngày giao hàng cuối cùng” đã thỏa thuận để xác định có chậm giao không. Nếu hợp đồng không rõ, tòa/trọng tài thường phải căn cứ vào thực tế giao nhận, chứng từ vận tải, biên bản hải quan, ngày cấp chứng từ xuất khẩu nhập khẩu.

• Việc thông báo chậm giao hàng, khiếu nại phải được thực hiện đúng thời hạn. Nếu để quá lâu hoặc không thực hiện thông báo bằng văn bản theo quy định, có thể bị từ chối bồi thường.

• Khi có yếu tố quốc tế, các bên thường sử dụng Incoterms để phân định rõ trách nhiệm giao hàng, rủi ro chuyển giao, chi phí vận chuyển, thuế và hải quan. Việc này hỗ trợ rất lớn khi cần phân chia nghĩa vụ trong tranh chấp.

• Với quy định pháp luật mới ảnh hưởng ngành logistics như Luật Giao thông mới, quy định về giờ lái xe, các điều kiện vận chuyển, chi phí vận hành, áp lực chậm giao hàng có thể càng lớn nếu các bên vận chuyển chưa thích ứng kịp. Điều này làm cho rủi ro chậm giao hàng trong hợp đồng quốc tế tăng cao.

4. Kết luận

Chậm giao hàng trong logistics quốc tế là một vấn đề rất thực tế, có thể gây thiệt hại lớn, nếu không được dự phòng từ đầu. Dưới đây là những khuyến nghị thiết thực:

• Trước khi ký hợp đồng quốc tế: đảm bảo điều khoản giao hàng, phạt vi phạm, thời hạn thông báo rõ ràng; sử dụng Incoterms; xác định luật áp dụng; nên có điều khoản trọng tài nếu có yếu tố nước ngoài.

• Theo dõi tiến độ giao hàng chặt chẽ, có hệ thống cảnh báo sớm khi có dấu hiệu chậm.

• Khi tranh chấp xảy ra, thực hiện sớm việc thương lượng/ hòa giải để hạn chế thiệt hại; nếu không thành công, chuẩn bị chứng cứ đầy đủ để đưa ra trọng tài hoặc tòa án.

• Doanh nghiệp logistics nên cập nhật quy định mới — Luật Giao thông, Luật Thương mại, Bộ luật Hàng hải, các hiệp ước quốc tế liên quan — để biết quyền và trách nhiệm, hạn chế rủi ro từ quy định.

Liên hệ với DEDICA Law Firm để được tư vấn pháp lý chuyên sâu!

📞 Hotline: (+84) 39 969 0012 (Hỗ trợ qua WhatsApp, WeChat và Zalo)

🏢 Trụ sở chính: 144 đường Võ Văn Tần, phường Xuân Hòa, TP. Hồ Chí Minh (144 đường Võ Văn Tần, phường Võ Thị Sáu, Quận 3, TP. Hồ Chí Minh)

🕒 Giờ làm việc: Thứ Hai – Thứ Sáu (8:30 – 18:00)

Liên hệ ngay để nhận tư vấn miễn phí lần đầu từ đội ngũ luật sư chuyên nghiệp của chúng tôi!