Tố tụng dân sự với doanh nghiệp nước ngoài – Rào cản nào cần vượt qua?

Jun 20

1. Xác định “yếu tố nước ngoài” và thẩm quyền tòa án

Theo Điều 663 Bộ luật Dân sự 2015 và Chương XXXVIII Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, vụ án có yếu tố nước ngoài là khi:

Ít nhất một bên là cá nhân hoặc pháp nhân nước ngoài;
Hoặc hợp đồng/tài sản/hoạt động diễn ra ở nước ngoài.

Nếu có yếu tố này, Tòa án nhân dân cấp tỉnh sẽ xử lý theo Điều 469, Điều 470 BLTTDS. Tuy nhiên, xác định “làm ăn/sống lâu dài tại Việt Nam” hoặc địa điểm xảy ra sự kiện pháp lý tại nước ngoài vẫn còn mơ hồ, gây tranh cãi cả thực tiễn và pháp lý.

2. Rào cản trong xác định thẩm quyền

Thiếu hướng dẫn rõ ràng về thế nào là “lâu dài” cư trú, làm ăn tại Việt Nam – nên đôi khi tòa án cấp huyện vẫn thụ lý dù vụ việc đúng lẽ cần tỉnh/tổng hợp .
Ranh giới giữa thẩm quyền chung và riêng biệt chưa minh bạch, dễ dẫn đến tranh chấp giữa tòa án trong và ngoài nước khi cùng tuyên thẩm quyền xét xử .

3. Hệ thống tố tụng và tư pháp quốc tế chưa đồng bộ

Hiện tại, quy định BLTTDS và Luật tương trợ tư pháp chưa thống nhất:
- Cấp huyện được thụ lý nhưng lại không có quyền ủy thác quốc tế – nên việc chuyển hồ sơ lên cấp tỉnh mất nhiều thời gian.
Xung đột thẩm quyền có thể xảy ra nếu cùng lúc Tòa án Việt Nam và Tòa nước ngoài đều tuyên xử vụ việc đó – dễ gây mâu thuẫn trong thi hành án.

4. Ủy thác tư pháp và áp dụng luật nước ngoài

Ủy thác tư pháp (legal assistance): việc gửi/lấy tài liệu, chứng cứ và triệu tập nhân chứng ở nước ngoài còn nhiều khó khăn vì rào cản địa lý và chậm trễ thực thi.
Áp dụng luật nước ngoài: Điều 481 BLTTDS yêu cầu xác minh pháp luật nước ngoài, nhưng thực tế tòa án còn lúng túng và thiếu hướng dẫn chuyên môn cụ thể.

5. Nguồn nhân lực và chuyên môn còn hạn chế

Luật sư và thẩm phán Việt Nam: chưa được phép tham gia tố tụng theo luật ngoài (theo Luật Luật sư 2020), cộng thêm nguồn nhân sự tư pháp quốc tế còn thiếu, nên xét xử vụ việc có yếu tố nước ngoài thường kéo dài.
Thiếu đội ngũ có nghiệp vụ và ngoại ngữ chuyên sâu, khiến tòa án dễ bỏ qua hoặc không áp dụng luật nước ngoài phù hợp.

6. Cải cách đang được thúc đẩy

Việt Nam đang đẩy mạnh cải cách tố tụng dân sự, điện tử hóa thủ tục để giảm thời gian xét xử, tăng minh bạch và hiệu quả.
Nghị quyết 49‑NQ/TW và các dự thảo sửa BLTTDS hướng tới hỗ trợ ADR, trọng tài quốc tế và rút gọn thủ tục liên quan đến vụ việc có yếu tố nước ngoài.

Khuyến nghị từ chuyên gia

Rà soát thỏa thuận thẩm quyền & ADR trong hợp đồng với doanh nghiệp nước ngoài.
Chuẩn bị hồ sơ kỹ: xác định rõ thẩm quyền, nội dung nước ngoài và luật áp dụng.
Xây dựng năng lực nội bộ: trang bị chuyên gia, ngôn ngữ, hiểu pháp luật quốc tế.
EEssential legal support: cần luật sư tư vấn chuyên sâu để tránh sai sót kỹ thuật và phát huy quyền viện dẫn luật nước ngoài.

Kết luận

Tố tụng dân sự với doanh nghiệp có yếu tố nước ngoài tại Việt Nam gặp nhiều rào cản về thẩm quyền, ủy thác tư pháp, áp dụng luật nước ngoài và năng lực thực thi. Tuy nhiên, với cải cách thủ tục, bổ sung hướng dẫn chuyên môn và nâng cao nguồn nhân lực, cơ hội giải quyết hiệu quả vẫn rộng mở – đặc biệt khi có sự hỗ trợ từ luật sư uy tín của DEDICA Law Firm.