Vai trò của ủy thác tư pháp trong tranh chấp có yếu tố nước ngoài tại Việt Nam

Sep 12

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, nhiều quan hệ dân sự, thương mại, lao động… có sự tham gia của các bên nước ngoài hoặc có phần thực hiện quan hệ ở nước ngoài. Khi đó, ủy thác tư pháp trở thành công cụ pháp lý không thể thiếu để giải quyết tranh chấp có yếu tố nước ngoài. Bài viết dưới đây sẽ cập nhật những quy định mới nhất, làm rõ vai trò, ý nghĩa và cách thức áp dụng của ủy thác tư pháp tại Việt Nam trong tranh chấp quốc tế.

1. Ủy thác tư pháp là gì & cơ sở pháp lý mới nhất tại Việt Nam

1.1. Khái niệm ủy thác tư pháp

Theo Luật Tương trợ tư pháp năm 2007, ủy thác tư pháp là yêu cầu bằng văn bản của cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam hoặc của nước ngoài yêu cầu thực hiện một hoặc một số hoạt động tương trợ tư pháp.
Uỷ thác tư pháp là một hình thức của tương trợ tư pháp, nhằm giúp các cơ quan tố tụng, các bên tranh chấp thực hiện các hoạt động tố tụng hoặc thu thập chứng cứ, tống đạt giấy tờ, xác minh nhân chứng, giám định… khi hoạt động đó nằm ngoài khả năng can thiệp trực tiếp của cơ quan Việt Nam.

1.2. Quy định mới cập nhật – Thông tư liên tịch 13/2025 sửa đổi Thông tư 12/2016

Ngày 29/8/2025, Thông tư liên tịch số 13/2025/TTLT‑BTP‑BNG‑TANDTC chính thức được ban hành, có hiệu lực từ ngày 01/9/2025.
Nội dung sửa đổi, bổ sung tập trung vào việc cập nhật thẩm quyền yêu cầu ủy thác tư pháp của Việt Nam; mở rộng cụm từ “cơ quan thi hành án dân sự cấp tỉnh” thành “cơ quan thi hành án dân sự tỉnh, thành phố” để phản ánh sự phân cấp của các thành phố trực thuộc trung ương.
Thông tư mới cũng sửa đổi một số khoản liên quan tới thực hiện ủy thác tư pháp của nước ngoài tại Việt Nam, nhằm làm rõ trách nhiệm và thủ tục khi Việt Nam nhận yêu cầu từ phía nước ngoài.

2. Vai trò của ủy thác tư pháp trong tranh chấp có yếu tố nước ngoài

Ủy thác tư pháp không chỉ là thủ tục hành chính – nó giữ vai trò chiến lược trong tranh chấp có yếu tố quốc tế, bởi những lý do sau:

2.1. Đảm bảo tính khả thi trong việc thu thập chứng cứ quốc tế

Trong tranh chấp có yếu tố nước ngoài, rất thường xuyên có nhu cầu thu thập chứng cứ, tài liệu, lời khai từ bên ngoài lãnh thổ Việt Nam. Nếu không có cơ chế ủy thác, việc này dễ gặp trở ngại do khác biệt ngôn ngữ, luật của nước ngoài, khoảng cách địa lý, thẩm quyền.
Ví dụ: Khi bị đơn là người nước ngoài đang sống ở nước khác, hoặc tài liệu chứng cứ nằm ở quốc gia bên ngoài, Việt Nam sẽ yêu cầu ủy thác để cơ quan có thẩm quyền nước ngoài thực hiện việc cung cấp chứng cứ, hoặc triệu tập người làm chứng ở nước ngoài.

2.2. Tính hợp pháp, chính danh của bản án / quyết định

Việc sử dụng ủy thác tư pháp giúp Tòa án Việt Nam có được chứng cứ, giấy tờ, tài liệu hợp lệ, được công nhận hợp pháp ở nước ngoài, giúp tăng tính thi hành và tính thuyết phục của quyết định / bản án.
Ngoài ra, khi việc tống đạt, triệu tập hay thu thập chứng cứ được thực hiện qua ủy thác tư pháp, sẽ tránh được nguy cơ vi phạm quyền đương sự (ví dụ vì không biết vụ kiện, không được tham gia, do không nhận được giấy tờ tố tụng). Việc đảm bảo tống đạt hợp lệ cũng là yêu cầu trong thực hiện xét xử công bằng.

2.3. Tăng hiệu quả và giảm rủi ro trong thủ tục tố tụng quốc tế

Ủy thác tư pháp giúp rút ngắn thời gian so với tự triển khai (liên hệ riêng lẻ với cơ quan nước ngoài). Có mẫu hồ sơ, thủ tục rõ ràng theo Thông tư số 12/2016 + sửa đổi bởi 13/2025 giúp minh bạch hoá việc yêu cầu.
Giảm rủi ro từ sự khác nhau về quy định pháp luật nước ngoài – nếu yêu cầu được thực hiện theo điều ước quốc tế hoặc nguyên tắc có đi có lại (“reciprocity”), có khuôn khổ rõ ràng hơn để đảm bảo việc thực hiện yêu cầu được chấp nhận.

2.4. Hỗ trợ thi hành án và đảm bảo quyền lợi đương sự

Không chỉ trong giai đoạn xét xử, ủy thác tư pháp còn giữ vai trò trong thi hành án dân sự có yếu tố nước ngoài: ví dụ xác minh tài sản ở nước ngoài, thu hồi tài sản từ quốc gia khác.
Quy định mới về Thông tư 13/2025 cũng mở rộng cụm từ về cơ quan thi hành án để đảm bảo các thành phố trực thuộc trung ương cũng có thẩm quyền liên quan. Việc này giúp quyền lợi đương sự được bảo vệ tốt hơn, giảm thủ tục trung gian.

3. Những hạn chế hiện nay & đề xuất giải pháp

3.1. Những khó khăn thực tế

Thời gian chờ đợi kết quả ủy thác tư pháp quốc tế thường dài do phụ thuộc vào luật, trình tự hành chính, ngôn ngữ, thủ tục của nước được yêu cầu. Điều này có thể ảnh hưởng tới thời hiệu, hạn chót tố tụng, gây trì hoãn vụ án.
Chi phí ủy thác – lệ phí, chi phí thực tế, chi phí chuyển tiền quốc tế – đôi khi cao, gây áp lực tài chính cho bên yêu cầu. Việc tính chi phí tạm ứng cũng làm phát sinh phức tạp.
Sự khác biệt giữa luật quốc gia, điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia hoặc chưa tham gia; có nước chưa chấp nhận nguyên tắc “có đi có lại” thì việc thực hiện có thể bị từ chối hoặc kéo dài.
Thẩm quyền; đôi khi các cơ quan cấp huyện, cấp thấp hơn không có thẩm quyền thực hiện ủy thác, phải chuyển lên cấp tỉnh, gây mất thời gian.

3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả

Rút ngắn thời hạn xử lý: Có thể thiết lập thỏa thuận song phương hoặc đa phương để rút gọn thủ tục hành chính giữa Việt Nam và nước ngoài, hoặc áp dụng hệ thống thông tin điện tử để trao đổi hồ sơ/tài liệu nhanh hơn.
Hỗ trợ chi phí: Cưới mức chi phí hợp lý, minh bạch; có thể hỗ trợ tạm ứng chi phí nhanh hơn; trong một số trường hợp, xem xét hỗ trợ một phần chi phí cho người có điều kiện khó khăn.
Tăng cường ký kết điều ước quốc tế hoặc gia nhập các Công ước quốc tế về tương trợ dân sự, tống đạt, thu thập chứng cứ… để có khung pháp lý rõ hơn, giảm rủi ro bị từ chối.
Đào tạo, hướng dẫn cho cấp địa phương (Tòa án cấp tỉnh, thành phố, viện kiểm sát) để đảm bảo họ hiểu rõ thẩm quyền mới sau Thông tư 13/2025; chuẩn bị hồ sơ, chứng cứ, về ngôn ngữ, bản dịch, chứng thực… đúng tiêu chuẩn quốc tế.
Luật sư quốc tế / đại diện có hoạt động xuyên quốc gia nên được sử dụng để hỗ trợ đương sự trong việc soạn hồ sơ ủy thác, theo dõi quá trình, đảm bảo quyền lợi được thực hiện tốt hơn.

Kết luận

Ủy thác tư pháp là công cụ pháp lý đặc biệt quan trọng trong các tranh chấp có yếu tố nước ngoài, giúp thu thập chứng cứ, đảm bảo tính hợp lệ của thủ tục và bản án, cũng như hỗ trợ thực thi án hiệu quả. Với việc sửa đổi quy định mới nhất qua Thông tư 13/2025, Việt Nam đã tiến thêm một bước trong việc hoàn thiện khung pháp lý để nâng cao hiệu quả của tương trợ tư pháp trong dân sự và thi hành án dân sự.

Nếu bạn đang hoặc chuẩn bị tham gia một vụ án dân sự có yếu tố nước ngoài và thấy cần thu thập chứng cứ hoặc tống đạt giấy tờ quốc tế, hãy cân nhắc sử dụng ủy thác tư pháp một cách bài bản từ đầu – từ việc xác định cơ quan có thẩm quyền, soạn hồ sơ đúng mẫu, tính chi phí, và theo dõi quá trình. Việc chuẩn bị kỹ sẽ giúp giảm rủi ro, tiết kiệm thời gian và bảo vệ tối đa quyền lợi của đương sự.